|
o`q va popuk ildizlar
Ildizlarning shakl o'zgarishlar (metamorfoz)i. Ildizlar bajaradigan vazifalariga qarab turlicha shakllarda bo'ladi.
ILDIZ MEVALAR
Ildiz mevalar asosiy ildiz shaklini o'zgartirib yo'g'onlashadi va zaxira oziq modda to'playdi. Bunga sabzi, sholg'om, turp, lavlagi, rediska misol bo'ladi
Qo`shimcha ildiz turlari :tayanch, qo`shimcha va havo ildizlari
Mustahkamlash
Quyoncha va tipratikanga ildizmevalarni terishda yordamlashamiz.
Guruhlarga beriladigan savollar
1.Ildizlarning shakl o`zgarishi deganda nimani tushunasiz?
2.Shakli o`zgargan ildizlar necha xil bo`ladi?
3.Qaysi o`simliklar ildizmeva hosil qiladi?
4.Tayanch ildizlar qanday vazifani bajaradi?
5.Havo ildizlar qanday vazifani bajaradi?
6.Banyan daraxtining ildizi qanday ildiz?
7.Makkajo`xori ildizi qanday ildiz hosil qiladi?
Havo ildiz hosil qiluvchi o`simlik nomini ayting?
Uyga vazifa
Mavzuni o`qib o`rganish, tayanch so`zlarni yod olish, savollarga javob yozish va mavzuga oid rasmlarni chizish.
TÒGARAK ISHLANMASI
I-sana___________ II-sinf____________
III-Darsning mavzusi: Ildiz turlari va tizimlari.
IV-Darsning maqsadi:
Ta'limiy maqsad - Ildiz turlari va tizimlari haqida ilmiy tushunchalar berish
Tarbiyaviy maqsad - O'quvchilarni o'z maqsadiga erishish ruhida tarbiyalash. Bir-birlariga o'zaro hurmat, jamoa bo'lib ishlash, o'zaro yordam va berilgan vazifani bajarishda mahsuliyat sezish ko'nikmalarini tarkib toptirish.
Rivojlantiruvchi maqsad - O'quvchilarni mustaqil ishlash, ijodiy izlanish, guruxlarda ishlash orqali bilim olishga, xotirani mustahkamlashga, tez fikrlash, fikrni aniq ifodalashga o'rgatish, til madaniyatini o'stirish.
V-Dars turi: Yangi tishuncha va qonunlarni o'rgatuvchi dars.
VI-Darsda foydalaniladigan metodlar: Hamkorlik texnologiyasi, "Aqliy hujum" ,
VII-ODarsda foydalaniladigan jihozlar: ko'rgazmalar
VIII-Tashkiliy qism:
a)salomlashilsh b)navbatchi axboroti
c)davomatni aniqlash d)uyga vazifani tekshirish
IX-Darsning rejasi:
a)o'tilgan mavzuni takrorlash b) yangi mavzu bayoni
c)mustaxkamlash. d) O'quvchilarni baxolash
X-O'tilganlarni takrorlash:
1. T o 1'qima deb nimaga aytiladi?
2. To'qim .alar necha xil b o ‘ladi?
3. Qaysi to'qim a orqali fotosintez jarayoni amalga oshadi?
4. Daraxtlar qaysi to 1 qim a hisobiga bo‘yiga va eniga ofsadi?
XI-Yangi mavzu bayoni:
Ildizlar shakli va o'lcham i jihatidan bir- biridan keskin farq qiladi. 0 ‘simliklarning turiga, tuproq- iqlim sharoitiga qarab ildizlar kalta, uzun, ingichka yoki yo'g'on , yassi yoki yumaloq va boshqa shakllarda bo‘ladi.Ayrim daraxtlarning ildizi 50—60 m gacha yetishi mumkin. Masalan, yotig£oqning yon ildizlari atrofga 20— 30 m gacha taraladi. Qumda o'sadigan juzg'unning ildizlari juda uzun va ingichka bo'lib, asosan yon tomonga qarab o'sadi. Yantoq ildizi, aksincha, pastga tomon о 'sib, 30 m gacha chuqur kirib boradi.Ildizlar, odatda, asosiy, yon va qo'shim cha ildizlarga boMinadi. Murtakdagi boshlang'ichildizning bevosita o £sishidan asosiy ildiz hosil b o‘ladi. Asosiy ildiz shoxlanib yon ildizlarhosil qiladi.Bir tup o simlikdagi asosiy, yon va qo'shim cha ildizlar yig‘indisi ildiz tizim i (sistem asi) deyiladi. Ild iz tizim ining o ‘lcham i va tuzilishi o ‘simliklar turiga, ildizining shoxlanishiga, q o ‘shimcha ildizlarga hamda tuproq um im dorligiga bog'liq. Ildiz tizim i tuzilishiga k o‘ra: o ‘q ildiz va popuk ildizga b o‘linadi (26- rasm).Murtakdagi boshlang'ich ildiz rivojlanishi jarayonida o £sishda davom etsa, undan o£q ildiz tizimi hosil bo‘ladi. Bunday moslashish k o £pchilik ikki umg'pallali o£simliklarga xos.0 £q ildiz tizim i uzun va y o £g£onroq b o‘lib, undan yon ildizlar о 11 sib chiqadi. Bu ildiz tizim i ikki urug£pallali o £simliklarga xos bo£lib, uni d o£lana, na’ matak, saksovul va madaniy o ‘simliklar (olm a, o £rik, nok, qovun, tarvuz, g‘o £-za, no'xat, loviya, mosh va terak kabilar) misolida ko'rish mumkin.Endi ikki urug'pallali o'simliklarga man sub g ‘o ‘ zaning ildiz tizim i bilan tanishamiz. Chigitning murtakdagi ildizchasidan dastlab asosiy ildiz o £sib chiqadi. Oradan kXll-Mustahkamlash:
1. 0 ‘simlik organizmi qanday organlardan tashkil topgan?
2. Ildiz tuzilishiga qarab qanday turlarga bo‘linadi?
3. Ildiz tizimi deb nimaga aytiladi?
tukchalari:1—ildiz tukchalari;2— po'M i: 3—naylari.tukchalarirung faoliyati 10—20 kun davom etadi. K eyin ildizning uchidagi bo^linuvchi qism idan yangi ild iz tukch alari о ‘ sib ch iq a d i. Bu jarayon o'simliklarda uzluksiz davom etadi. N atijada ildiz tukchalari tuproqning ichkari qatlam lariga kirib boradi va o'sim likni kerakli o ziq bilan ta’minlab turadi.Ildizning p o ‘sti o cziga xos hujayralardan tashkil topgan. P o ‘ st hujayralari tirik, yum aloq va yupqa q ob iq li bo'ladi. Hujayralar o £rtasida havo bilan to 'lg a n o ra liq b o fshliqlari b o ‘lib, ildizdagi hujayralar ana sliu havo bilan nafas oladi. Ko'ndalangiga kesilgan ildizning o crta qismida qalin devorli yirik teshikchalar k o ‘rinadi. Bu teshikchalar o'rta (m arkaziy) qism dagi naychalardan iborat (30- rasm ).Agar yosh ildiz uzunasiga kesib qaralsa, naychalar juda uzun hujayralardan tashkil topganligini к о ‘rish mumkin. Vaqt o4ishi bilan hujayralar q ob ig£i qalinlashadi va ulardagi sitoplazma bilan mag^iz nobud boradi, hujayralar orasidagi tosiq lar yo'qoladi. Natijada ketm a-ket joylashgan bunday hujayralarning bir nechtasidan uzun naychalar pay do b o‘ladi. Tuproqdan so£rib olingan suv va unda erigan oziq moddalar shu naychalar orqali yuqoriga, ya ‘ni ildizdan poya, shox va barglargacha k o£tariladi. Bundan tashqari, yosh ildiz va yirik mag'izdan tashkil topgan.Ildiz ana shu tukchalari orqali tuproqdan suv va unda erigan oziq moddalarni shimib oladi.
XI
l-Mustahkamlash:
1. Ild iz tukchasining tuzilishi mikroskopda qandayk o£rinadi?
2. Ildizning ko‘ndalang kesigi qanday qismlardan iborat
Do'stlaringiz bilan baham: |
