Dorivor o‘simlik xomashyolaridan oshlovchi moddalarini ajratib olish va tahlili

3. Ellagotaninlar – o‘zidan ellag kislotani ajratadigan oshlovchi moddalar. Ilgari ellagotaninlar ellag kislotaning uglevodlar yoki ko‘p atomli spirtlar bilan hosil qilgan murakkab efirlardan tashkil topadi deb hisoblanar edi. Keyinchalik SHmid va shogirdlari o‘tkazgan tekshirishlariga qaraganda ellag kislota oshlovchi moddalarning gidrolizlanishi natijasida geksaoksidifen kislotaning laktoni sifatida hosil bo‘lar, ellagotaninlarni esa uglevodlar (geksozlar) geksaoksidifen kislota bilan birikib tashkil etar ekan.

Eng oddiy ellagotaninlarga divi-divi (Caesalpinia coriaria Willd. mevasi), mirobalan (Terminalia chebula Retz.), kvebraxo (Schinopsis turlaridan) va Eucalyptus sieberiana dan ajratib olinib, yaxshi o‘ganilgan korilagin hamda Geranium thunbergu Siebold. et Zucc. dan ajratib olingan geraniinlar kiradi.


Geksaoksidifen kislota optik faol modda bo‘lib, korilaginda (+) - formasida, yuglaninda (korilaginning izomeri, yong‘oq mevasining po‘stidan ajratib olingan) esa o‘zining (–) - formasida uchraydi.
Keyingi ma’lumotlarga qaraganda ellagotaninlar tarkibida gallat va geksaoksidifen kislotalardan tashqari, tuzilishi bo‘yicha bu moddalarga ancha yaqin bo‘lgan boshqa birikmalar ham uchraydi. Ulardan xebulin (mirobalan ekstraktining asosiy komponenti), xebulag (mirobalan ekstraktining ikkinchi komponenti) kislotalari, brevilagin I va brevilagin II, brevifolinkarbon kislota (Caesalpinia brevifolia tarkibida bor), degidrodigallat kislota (Castanea vesca Bge. tarkibida bor), valoniv kislota (Quercus aegilops tarkibida bor) va boshqalar ajratib olingan hamda yaxshi o‘rganilgan. Xebulin kislota esa birinchi marta kristall holda ajratib olingan tanin hisoblanadi.
Yuqorida ko‘rsatilgan o‘simliklardan tashqari anor mevasining po‘stida, oddiy dub daraxtining po‘stlog‘ida hamda Turkiya gallasining tarkibida ham ellagotaninlar bo‘ladi.
II. Kondensatsiyalanuvchi tanidlar (kotanidlar). Bu guruhdagi tanidlar molekulasida efirlarga xos bog‘lanish bo‘lmaydi, ular o‘zaro difenil tipida birlashadi. SHuning uchun ham bu tanidlar suyultirilgan kislota­lar ta’sirida oddiy birikmalarga parchalanmaydi. Aksincha, ular kuchli kislotalar va boshqa birikmalar ta’sirida (yoki o‘zi oksidlanib) rangli birikmalar – flobafenlarni hosil qiladi.
Kondensatsiyalanuvchi tanidlar uch valentli temir tuzlari bilan qora-yashil rangli cho‘kma hosil qiladi.
Ishqorlar ishtirokida yuqori haroratda qizdirilgan kondensatsiya­lanuvchi tanidlar, o‘zidan pirokatexin bilan bir qatorda ba’zan floroglyusin ham ajratadi.
Kondensatsiyalanuvchi tanidlarni ba’zan quyidagi guruhchalarga bo‘ladilar: