Dori vositalarining sanoat texnologiyasi

Erga ulab muhofaza qilish.
Har qanday elektr qurilmasini, agar uning metall korpuslarida elektr kuchlanishi hosil bo‘lishi xavfi bo‘lsa, qaysi joyda va qanday binoda ishlatilishidan qat’i nazar, uning korpusini erga ulab qo‘yiladi va bu elektr ustanovkalarini erga ulab muhofaza qilish deb ataladi. Erga ulab muhofaza qilishning asosiy mohiyati ishlatilayotgan elektr asboblarining metall korpuslarida elektr kuchlanishi paydo bo‘lsa uni erga o‘tkazib yuborishdan iborat.
Elektr qurilmalarni erga ulab muhofaza qilishning asosiy xususiyati, qurilma korpusiga o‘tib ketgan kuchlanishni xavfsiz kuchlanish darajasiga tushirish, shuningdek, erga ulangan joy atrofida potensiallar ayirmasi hosil bo‘lmasligini ta’minlashdan iborat.
Nollashtirish – bu uskunani kuchlanish ostida qolishi mumkin bo‘lgan tok o‘tkazmaydigan qismini nolli o‘tkazgich bilan oldindan elektrik biriktirish hisoblanadi. Bunga qo‘shimcha ravishda nolli o‘tkazgich holati haqida signal beruvchi qurilmani jihozlash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Nolga ulab muhofaza qilishning vazifasi erga ulab muhofaza qilish bilan bir xil, ya’ni elektr asbobi korpusiga oqib o‘tib ketgan kuchlanishni zararsizlantirishdan iborat. Nolga ulab muhofaza qilishning ishlash prinsipini korpusga o‘tib ketgan elektr tokini nol simi bilan ulash hisobiga qisqa to‘qinish vujudga keltirish bilan, elektr qurilmasiga kelayotgan tok kuchining ortib ketishiga erishiladi va buning natijasida elektr qurilmasini muhofaza qilish uchun o‘rnatilgan saqlovchi eruvchi qurilmani yoki saqlovchi avtomatni o‘chirish bilan elektr qurilmasiga kelayotgan elektr tokini uzib qo‘yiladi. Bunday vazifani bajaruvchi, saqlovchi, eruvchi qurilmalar yoki avtomatlar oldindan elektr qurilmasidagi elektr tokining ma’lum miqdorda oshishiga mo‘ljallab o‘rnatib qo‘yiladi.
Muxofazalovchi uchirish kurilmasi
Agar elektr kurilmasi korpusida inson xayoti uchun xavfli kuchlanish xosil bulib kolsa, uni tezda uchirish imkoniyatini beradigan kurilmalarga muxofazalovchi uchirish kurilmalari deyiladi.
Muxofazalovchi uchirish kurilmasi, xavf xosil kilgan elektr asbobini 0,2 sekund dan oshmagan vakt davomida uchirish imkoniyatini berishi kerak.
Muxofazalovchi uchirish asbobi bir kancha kismlardan tashkil topgan bulib. Asosan elektr sistemasida biror bir parametrning uzgarishini sezib, elektr sistemasiga berilayotgan tokni avtomatik uzuvchi kurilmaga signal beradi. Bu elementlarning asosiysi kabul kiluvchi kurilma bulib, u elektr sistemasidagi parametr uzgarishlarni kabul kiladi, agar kelayotgan signal kuchsiz bulgan xolda uni kuchaytiruvchi kurilma urnatiladi, shuningdek bu sistemaning tugri ishlayotganligini tekshirib turuvchi nazorat asboblari, xamda signal lampalari urnatilishi mumkin. Muxofazalovchi uchirish kurilmasi erga ulash va nollashtirish har xil sabablarga (faza korpusga tutashganga erga ulash va nollashtirish nosoz bo‘lganda, izolyasiyalar qarshiligi ruxsat etilgan normadan kam bo‘lgan xolllarda) ko‘ra inson xavfsizligini ta’minlay olmaganda ishlatiladi. Harakatlanadigan elektr qurilmalarida qo‘l jihozlaridan foydalanilganda himoya ajratkichlarni qo‘llash eng maqsadga muvofiqdir.
Elektr qurilmalarda qo‘llaniladigan shaxsiy himoya vositalari
Mavjud elektr qurilmalarda ishlarning xavfsiz va yuqori maxsuldor sharoitlari ta’minlash uchun elektr himoya vositalaridan tashqari turli noelektrotexnik himoya vositalaridan foydalaniladi.
1. himoya ko‘zoynaklari
2. kaskalar
3. qo‘lkoplar
4. protivogazlar
5. balandlikda ishlar uchun – saqlovchi belbog‘lar
6. sug‘urta dorlari
7. montyorlik qo‘ltirnoqlar
8. qo‘yma va osma zinalar (narvon)
9. stremyanka narvonlar va boshqa.
Izolyasiyali shtanga – ishchi kuchlanishida turlar elektr qurilma qismlarini tegish bo‘lgan izolyasiyali materialdan tayyorlangan sterjen. SHtangalar barcha kuchlanishli qurilmalarda qo‘llaniladi.
SHtangalarning 3 turi bor:
1. Tezkor – 1 qutbli ajratuvchi operatsiyalar, muvaqqat ko‘chma himoya erga tutashmalar qo‘yish, kuchlanish yo‘qligini tekshirish va boshqa operatsiyalar.
2. Ulchovli – ishlayotgan elektr qurilmalarda o‘lchovlar uchun.
3. Ta’mirlovchi – kuchlanish ostida bo‘lgan tok yuruvi qismlarda bevosita va yaqinidagi profilaktik, ta’mirlovchi va montaj ishlarini bajarish uchun.
Turli ishlar uchun ishlatiladigan universal shtangalar mavjud:
Har bir shtanga 3 ta asosiy qismga ega:
1. ishchi
2. izolyasiyalaydigan
3. rukoyatka
Kleshlar 1 kV gacha elektr qurilma uchun 1 qo‘lli va 2 kV dan 10 kV gacha elektr qurilma uchun ikki qo‘lli bo‘ladi. Ular 3 asosiy qismga ega:
1. magnitsim, o‘ram, o‘lchov asbobidan iborat ishchi
2. ishchi qismidan uporgacha izolyasiyalaydigan
3. uporidan klesh oxirigacha rukoyatka.
Elektr qurilmada dielektrik qo‘lqoplar:
1. 1000 V gacha – kuchlanish ostidagi ishlarda asosiy himoya vositasi sifatida qo‘llaniladi (uzunligi 350 mm).
2. Elektr qurilmada >1000 V asosiy izolyasiyalanadigan vositalar (shtangalar, izolyasiyalanadigan va elektr o‘lchagich kleshlar) yordamida ishlarda qo‘shimcha himoya vositasi sifatida qo‘llaniladi.
Dielektrik qo‘lqoplar, kalishlar va bo‘tiklar, gilamchalar yuqori elektrik mustahkamlik va yaxshi elastik egiluvchanlikka ega dielektrik maxsus rezinadan tayyorlanib, asosiy vositalar yordamida bajariladigan operatsiyalarda qo‘shimcha himoya vositasi sifatida qo‘llaniladi.
Sanoat korxonalarining elektr xavfi buyicha sinflarga bulish
Elektr tokidan jarohatlanish xavfi ko‘p holda elektr qurilma ishlatilayotgan muhitga bog‘liq bo‘ladi. O‘tkazgichlarni, elektr uskunalarining tok o‘tkazuvchi qismlari izolyasiyasi yuqori namlik, agressiv bug‘ va gazlarning ta’siri ostida asta-sekinlik bilan emiriladi va ishdan chiqadi. Atrof muhitning yuqori darajadagi namligi inson tanasining qarshiligini kamaytiradi. Barcha xonalar (binolar) atrof – muhit xarakteriga bog‘liq ravishda, elektr xavfsizlik bo‘yicha uch guruhga bo‘lanadi.
1. xavfi yuqori bo‘lmagan;
2. yuqori xavfli;
3. o‘ta xavfli.
YUqori xavfli xonalar unda quyidagi sharoitlardan birining mavjudligi bilan xarakterlanadi:
-tok o‘tkazuvchi pollar (metall, tuproq, beton kumir va metallarning changlari);
-namlik (havoning nisbiy namligi) 75% dan yuqori yoki tok o‘tkazuvchi changlar;
-havo haroratining yuqoriligi (+350S dan yuqori);
-ishchilarni bir vaqtda elektr uskunasining metall korpusiga va binoning erga biriktirilgan metall konstruksiyalariga va uskunalarga tegishi mumkinligi.
O‘ta xavfli xonalar unda quyidagi sharoitlardan birining mavjudligi bilan xarakterlanadi:
-havoning nisbiy namligi 100 % ga yaqin;
-kimyoviy aktiv muhitlar (kislota va ishqorlar bug‘lari);
-bir vaqtda yuqori xavfli xonalar uchun ko‘zda tutilgan sharoitlardan ikki yoki undan ortig‘ini mavjudligi;
Bu kategoriyalarga xonadan tashqarida, ochiq maydonda ishlatilayotgan elektr qurilmasini ham tenglashtirish mumkin. Xavfsiz xonalar nisbiy namligi va havo harorati me’yorida bo‘lgan (nisbiy namligi 40—60%, havo harorati 18—25°C) va elektr toki o‘tkazmaydigan (masalan, yog‘och) polga ega bo‘lgan sanoat korxonalari xonalari kiradi.
Elektr qurilmalarni xizmatchi personalari davriy tarzda elektr tok bilan shikastlanish xavfi to‘g‘risida va jabrlanuvchilarga birinchi yordam ko‘rsatish uslublari borasida yo‘riqnomadan o‘tish, shunidek elektr tokidan ozod uslublarini o‘rganishi, sun’iy nafas oldirish yoki tashqaridan yurak massaji uslublariga o‘rgatilishi zarur.
Mashg‘ulotlarni tibiy personalni tegishli shaxslari texnik personal bilan щamkorlikda olib borishlari zarur.
O‘qishni tashkil qilish sex, uchastka yoki korxona boshlig‘i zimmasidadir.
Doimiy navbatchilik joyilarda:
a) birinchi yordam ko‘rsatish uchun aptechka bo‘lishi;
b) ko‘rinadigan joylarda birinchi yordam ko‘rsatish qoidalari, sun’iy nafas berish va yurakni tashqaridan massaj qilish qoidalari to‘g‘risidagi plakatlar osilgan bo‘lishi zarur.