Dori turlari texnologiyasi kafedrasi farmatsevtik texnologiya

30- Ma’ruza
MAVZU 30. Turg‘unlashtirish tushunchasi. A.S.Prozorovskiy va N.A.Kudakova tasnifiga ko‘ra in’eksion dori turlarini turg‘unlashtirish.
Ma’ruza maqsadi: Turg‘unlashtirish tushunchasi. A.S.Prozorovskiy va N.A.Kudakova tasnifiga ko‘ra in’yeksion dori turlarini turg‘unlashtirishga oid nazariy ma’lumotlarni berish
Tayanch atama va iboralar:
Turg’unlashtirish bu- eritma barqarorligini oshirish.
Kuchli asos va kuchsiz kislota
Kuchli asos va kuchsiz kislota
Reja:
1. Kuchli asos va kuchsiz kislota hosilalaridan tashqil topgan tuzlardan in’eksion eritmalar tayyorlash.
2. Kuchsiz asos va kuchli kislota tashkil topgan tuzlardan in’eksion eritmalar tayyorlash

I. Kuchli asos va kuchsiz kislota hosilalaridan tashqil topgan tuzlardan in’eksion eritmalar tayyorlash.

Rp.: Sol. Coffeini natrii benzoatis 10 % — 100,0
Sterilisetur !
D. S. teri ostiga 1 ml dan kuniga 2 marta.
0,4 ml 0,1n NaOH, eritmasi solib,
120°S-121°S sterillanadi.
Gidroliz natijasida reaksiya muxitida ishqoriy sharoit yuzaga keladi. Bunga misol qilib natriy nitrit, natriy tiosulfat va kofein benzoat natriy eritmalari keltirilishi mumkin. Reaksiyani to’xtatishni, ya’ni gidrolizni to’xtatishni birdan-bir usuli reaksiya muvozonatini orqaga qaytarish, ya’ni ishqoriy sharoit hosil kilish maqsadida 0,1 n natriy ishqori yoki natriy gidrokarbonat eritmasi qo’llash mumkin.
NaNO₂ 1 litri uchun — 2 ml 0,1 n NaOH
Kofein benzoat natriy 1 litri uchun— 4 ml 0,1 n NaOH
Na₂·S₂O₃ 1 litr uchun —20 g NaHCO₃
Barbiturat kislotani natriyli tuzlari (geksenal, tiopental natriy) 0,05%-0,25% — NaOH yoki 5-6% — Na₂CO₃ solib turg’unlashtiriladi.
II. Kuchsiz asos va kuchli kislota qoldiqlaridan tashqil topgan tuzlar.
Gidrolizni to’xtatish yoki yo’kotish maqsadida eritma tarkibidagi H^q ionlarining sonini oshirish kerak. Ya’ni kislota solinadi. Suvda yomon eriydigan kuchsiz asos eritmalarida eritma pH muxitini siljishi ham eritma tarkibida cho’kma hosil kilishi mumkin (strixnin, papaverin, nikotin, omnopon). pH muxitni sezilarli darajada siljishi esa eritmada ancha kuchli asoslarni ham ajratib chiqaradi⁶⁶.
Masalan: novokain asosi, agar shisha sifati past bo’lsa, sterillash vaqtida shishada moysimon qoldiq ko’rinishida ajraladi. Bunday tuzlar odatda 0,1 n. xlorid kislota bilan turg’unlashtiriladi va 1 litrga 4 ml solinadi. rN 3,0-4,0 (natriy strixnin morfin gidroxloridga, dikain, dibazolga) sovkain eritmasiga — 6 ml 0,1 N. HCl solinadi. 
Novokain va dikain gidroxlorid eritmalarini tayyorlashda xlorid kislotadan turg’unlashtiruvchi sifatida foydalaniladi. Ammo shuni aytish kerakki, bu anestetiklarni og’riq qoldirish xususiyati faqat asos holida bo’lganda namoyon bo’ladi. Uni farmakologik xossasi yuzaga kelishi uchun muxit neytral yoki kuchsiz ishqoriy bo’lishi kerak. SHuni ham ta’kidlab o’tish kerakki, bunday sharoitda novokainni saqlab bo’lmaydi, chunki novokain ishqoriy gidrolizga uchraydi, bu esa uni parchalanishiga olib keladi. Novokainni bu xususiyatlarini hisobga olgan holda uni ishlatiladi. Agar kam hajm 1-2-5 ml hajmda ishlatilganda, uni HCl bilan turg’unlashtirib tayyorlanadi pH (4,2-4,5) 2. 0,65% difosfatni osh tuzi bilan olingan aralashmasi eritmasida pH=7,2 3.
Rp: Sol. Novocaini 0,5 % — 200,0
Sterilisetur!
D. S.