Dori turlari texnologiyasi kafedrasi farmatsevtik texnologiya

36 Ma’ruza 
MAVZU 36.
Dori shaklllarini tayyorlashdagi nomutanosibliklar, ro‘y beradigan 
qiyinchiliklar va ularni bartaraf etish usullari. 
Ma’ruza maqsadi: 
Dori shaklllarini tayyorlashdagi nomutanosibliklar, ro‘y beradigan 
qiyinchiliklar va ularni bartaraf etish usullariga oid nazariy ma’lumotlarni berish 
Tayanch atama va iboralar:
 
nomutanosiblik, qiyinchilik tugdiradigan dorixatlar 
Reja. 

---

1.
 
Dorishakllaridauchraydigannomutanosibliklar 
2.
 
Bir-biriga qo’shib bo’lmaydigan dorilar aralashmalari 
3.
 
Qiyinchilik tug’diradigan dorixatlar 
4.
 
Bir-biriga qo’shib 
5.
 
bo’lmaydigan dori aralashmalari 
6.
 
Qiyinchiliklarnii bartaraf etish usullari 
Ayrim shifokorlar dorixatdagi yozilgan dori turini tayyorlab berishni farmatsevtlarning ishi 
deb xisoblaydi. Bu noto’gri, albatta, lekin shifokorlar murakkab dorixatlarga kiradigan xamma 
dorilarning fizik va kimyoviy xususiyatlarini bilmay, ba’zan xato kilib ko’yishlari mumkin. 
Bunday xatolarning oldini olish farmatsevtlarning muxim vazifasidir. SHifokor tomonidan yo’l 
ko’yilgan xatoga beparvolik yoki moddalar xossalarini bilmaslik natijasida xatoni sezmay 
tayyorlab berilgan dorilar uchun shifokor bilan birga farmatsevt xam javobgardir. Xozirgi zamon 
farmatsiyasining tibbiyot, kimyo va boshka fanlar bilan chambarchas boglanganligi xamda 
ularning kundan-kunga rivojlanishi dorivor moddalarning xilma-xilligiga ta’sir ko’rsatmokda. 
Dorivor modda sifatida fizik va kimyoviy xossalari xar xil xamda turlicha fiziologik ta’sir 
ko’rsatadigan moddalar ko’llanilishi va ularning kundan-kunga ko’payib borishi dorixat 
tarkibining xar xil, ayrim xollarda esa murakkab bo’lishiga olib keladi. 
1. 
Kiyinchilik tugdiradigan dorixatlar.
Ayrim dorixat birinchi karashda chalkash bo’lib ko’rinsa xam, sinchiklab o’rganish 
natijasida ular bilim va tajribasi yukori bo’lgan farmatsevtlar tayyorlay oladigan dorixatlar bo’lib 
chikadi. Bunday dorixatlar kiyinchilik yaratadigan dorixatlar deb yuritiladi. Farmatsevt ularni 
tayyorlashda o’ziga xos usullar va ularning xususiyatlaridan foydalanadi. 
Ba’zan kiyinchilik tugdiradigan dorixatlarni ayrim ko’shimcha moddalar kiritish yo’li 
bilan xam tayyorlash mumkin. Bu xolat, birinchidan, farmatsevtning rolini, ikkinchidan, unga 
talabchanlik va javobgarlikni oshiradi. 
Dorixatlar tarkibiga ko’shimcha modda kiritilishi natijasida ingredientlar mikdori 
o’zgaradigan bo’lsa, albatta shifokor bilan maslaxatlashish kerak, chunki dorixat o’zgartirilishi 
natijasida ba’zan shifokor xisobga olmagan kimyoviy jarayonlar yuz berishi mumkin. 
Kiyinchilik yaratadigan xar bir dorixatni aloxida-aloxida xal kilish farmatsevtning asosiy 
vazifasi bo’lish bilan birga, bemorga beriladigan dorining sifatli chikishini xam ta’minlaydi. Biz 
kuyida kiyin retseptlarga oid bir necha misollar keltiramiz. 
Rp: Decocti foliorum Uvae ursi ex 20,0-200,0 
Hexamethylentetramini 4,0 
M. D. S. Kuniga 4-5 marta bir osh koshikdan ichilsin. 
Bu dorixatda ko’rsatilgan geksametilentetramin ayikkulok yaprogi tarkibidagi 
burishtiruvchi moddalar bilan tannatlar xolida cho’kma xosil kiladi. CHo’kma Zaharli 
bo’lmagani uchun doriga "Ishlatishdan oldin chaykatilsin" deb yozilgan yorlik yopishtiriladi. 
Oling: Glyukoza eritmasi 40% — 200,0 ml 
Natriy brom 4,0 
Askorbinkislotasi 5,0 
Kofein benzoat natriy 1,5 
Aralashtiring. Bering. Belgilang. 
Tayyorlangan mikstura uzokturibkolsa, benzoy kislotasi ajralib chikishi natijasida 
loykalanadi. CHo’kma xosil bo’lmasligi uchun shifokor bilan kelishib, 1,5 g kofein benzoat 
natriy o’rniga0,57 gtoza kofein olish yoki askorbin kislotasini aloxida dozalarga bo’lib berish 
mumkin. 
Oling: Kalsiy xlorid eritmasi 4% — 200 ml 
Kodein fosfat — 0,15 
A. B. B. 

---

 Mikstura umumiy qoida bo’yicha tayyorlansa, cho’kma xosil bo’ladi. Shuning uchun 
kodein fosfat o’rniga kerakli miqdorda toza kodein olish yoki ikki moddaning eritmalarini 
aloxida-aloxida tayyorlab, so’ngra bir-biriga ko’shib berish mumkin. 
Oling: Valeriana nastoykasi 10,0 
Marvaridgul nastoykasi 10,0 
Kaliy bromid 2,0 
A. B. B. 
Miksturada kaliy bromid cho’kmagatushmasligiuchunaralashmaga 15-20 tomchi suv 
qo’shish kifoya. 
Oling: Mentol 0,1 
Glitserin 10,0 
A. B. B. 
Mentol glitserinda yomon eriydi (1:500). Shuning uchun mentolni 0,25 ml spirtda eritib 
olib, so’ngra glitserin ko’shiladi.