Dori turlari texnologiyasi kafedrasi farmatsevtik texnologiya

 
Emulsion surtma dori asoslari 
Emulsion asoslar dorivor moddani suvli yoki yog’li fazaga kiritish imkonini yaratadi. Bu 
esa har xil tarkibli aralash tipdagi surtma dori turlarini tayyorlashga imkon tugdiradi. 
Z. A. Nazarova suvli moddalar tipidagi asoslar antiseptik xususiyatli (etakridin, streptotsid, 
oltingugurt) moddalar bilan bifaol surtmalar hosil kilishini ko’rsatgan. 
Suv-moy tipidagi emulsion surtma dorilarni ishlab chiqarishning o’ziga xos xususiyati 
shundan iboratki, u tugallangan, ya’ni suvli faza emulsiyalangan holda bo’ladi, yoki fazani 
ma’lum qismda asos tarkibiga kiritish imkoni bor bo’ladi. Ikkinchi holda surtma dorining 
korpusi suvli faza emulsiya tipida bo’lib, suv-yog tipini hosil qiladi. Yarim fabrikatlarning bu 
holati surtma dorilar asoslari sinfini tashqil qiladi, bu asoslar absorbsiyali asoslar deb ataladi. 
Emulgator sifatida kam eriydigan ionlashadigan va ionlashmaydigan yuqori aktiv 
moddalar (PAV) ishlatilishi mumkin. Ionlashadigan emulgatorlar orasida YUAMlarning anioni 
aktiv guruhi mavjud bo’lib, ulardan asosiysi sovun hisoblanadi. 

---

Surtmalar uchun emulsion asoslar. 
40 g vazеlin suv xammomida 70 °S haroratda eritiladi va 2,4 g polisorba-80, 70 °С 
haroratgacha isitilgan 78 ml tozalangan suv bilan yaxshilab emulgirlanadi. Sovutib muzlatgichda 
saqlanadi. Mikrob kontaminatsiyasini oldini olish uchun 0,02 % natriy bеnzoat, 1G`2000 
mеtilparabеn, 1G`4000 propilparabеn qo’shish tavsiya etiladi.
46
Emulgatorlar — ko’p valentli sovunlar 
Ko’p valentli metalli sovun suv-yog tipida yuqori dispers emulsiya tipini hosil qilib, 
yuqori miqdorda (70% gacha) suv saqlaydi. Ko’p valentli metall sovunning bu xossasi (BFITI) 
BFITI ning emulsion surtma dorilar asoslari ishi buyicha asoslab berildi. BFITI emulgator 
sifatida o’simlik yog’idan olinadigan yog’ kislotalari bilan rux birikmasini — emulgator sifatida 
ishlatishni taklif etdi (1-emulgator). Ayrim hollarda surtma dorilarning ruxli sovun bilan birga, 
kalsiyli sovun qo’shilib hosil qilgan emulgatori 2-emulgator deb yuritiladi. Emulgator 
tayyorlashda o’simlik yog’i bo’lishi shart emas, uning urniga smola kislotasini ishlatish mumkin. 
Bu holatda 3-emulgator hosil bo’ladi. Emulsion surtma dorilar asosini tayyorlashda 
ionlashmaydigan emulgatorlar ko’p tarqalgan. Ular qatoriga yuqori molekulali spirtlar va 
ularning hosilalari, yuqori molekulali xalqali spirtlar va ularning hosilalari, ko’p atomli spirt 
efirlari kiradi. 
Surtma dorilar asoslari ichida keng qo’llaniladigan asoslardan biri spermatsetning gidroliz 
mahsulotlari hisoblanadi. Bularga setil spirti S 
16
N
33 
ON va stearin spirti S
18
N
43
ON lar kiradi. 
Setil spirti 50 
0
S, stearil spirti esa — 59 
0
S haroratda eriydi. Ikkalasi ham yaxshi emulgator 
hisoblanadi. 
MDXda yuqori molekulali spirtlarning manbai kashalot yog’idir, uning asosini setil spirti 
va olein spirti tashqil qiladi. Tana yog’ida ularning miqdori 90% gacha, tana ichki qismida 
70%dan yuqori. Emulgator №1 15 qismini kashalot yog’idan olingan yuqori molekulali spirt 
sulfat kislotasining natriyli tuzi bilan bergan efiri tashqil qiladi va 85 qismini kashalot yog’i 
tarkibidagi erkin yog’ moy kislotalari tashqil qiladi. VNIXFI №1 emulgatori rasmiy bo’lib, 10-
20% gacha qo’shilishi mumkin. Ishlab chiqariladigan yuqori yog’ spirtlari emulgator qatoriga 
kirib, kosmetik surtma dorilar ishlab chiqarishda ishlatiladi. U yuqori molekulali spirt va fosfat 
kislota efirining kaliyli tuzidan tashqil topgan 30% emulgator va 70% kashalot yog’ining yuqori 
molekulali spirtlari eritmalari emulsion mum nomi bilan ataladi. Bu bir xildagi qattiq massa 
bo’lib,rangli, pH 5,8 dan 7,0 gacha, yog’larda yaxshi eriydi, uglevodorod va suyuq yog’larda 
ham eriydi. Vazelinda 5% emulsion mum 28% suvni emulsiyalaydi. 
Emulgatorlar, yuqori molekulali xalqali spirtlar va ularning hosilalari 
Asosiy tabiiy mahsulot, xalkali spirtlar saqlaydigan mahsulot bu lanolindir. Lanolin yog’ 
va uglevodorodlarga qo’shilganda ular eritmalarida emulgator vazifasini bajaradi. Ma’lum 
miqdorda suv va spirtli suyuqliklarni absorbsiyalaydi. Lanolinning kamchiligi shundaki, uning 
hidi allergik holatlar keltirib chiqarishi mumkin.