Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

86-Maydalanmagan yormani nazorat qilish:
К - yorm a; M
-
kepak; D - maydalangan m ag ‘iz; 3 - don;
1 -y irik lig i bo'yicha saralash; 2 - yorm a ajratish; 2- pnevm osepa-
ratsiyalash; 4 -magnit separatori; 5 - avtom at tarozi.
Bundan tashqari har bir raqamdagi yorma oicham lariga 
ko‘ra baravarlashtirilishi kerak. Texnik shartlarga muvofiq holda 
maydalangan yormaning baravarligi yormaning raqamini aniqlovchi 
ikkita yonma - yon elakning proxod va sxodlarining nisbiy miqdori 
bilan xarakterlanadi. Barcha raqamli arpa yormalari uchun bu 
miqdor 75 % dan kam bo‘lmasligi, qolgan barcha tur raqamdagi 
maydalangan yormalar (perlovka, makkajo‘xori, Roltava) uchun 
80 % dan kam b o ‘lmasligi kerak. Yiriklashga ko‘ra baravarlangan 
har bir raqamdagi yorma pnevmoseparatsiya jarayonida yengil 
aralashmalar, shuningdek metallomagnit aralashmalar mavjudligiga 
nazorat qilinadi. Nazorat qilish majburiy hisoblanadi.
229

---

Yorma zavodining oqlash bo'limida yormadan tashqari tex- 
nologiyaning qo‘shimcha mahsulotlari - kepak va sochmali yem ham 
olinadi. Texnologiyaning qo‘shimcha mahsulotlari tarkibida yorma 
(mag‘zi) bor - yo‘qligiga nazorat qilinadi, texnologik jarayonni olib 
borishdagi turli nosozliklar va kamchiliklar tufayli m ag‘iz, kepak 
va qovuz tushib qolishi mumkin. Asosan bu elak romlarining pishiq 
emasligi, elaklaming yirtiqligi, pnevmo va aspiratsion tarmoqlardagi 
havo o ‘tkazgichlar va kanallardagi yuqori tezlikdan iborat. Shuning 
uchun bu m ag‘izni ajratish va texnologik jarayonga qaytarish 
nazoratning texnologik vazifasiga kiradi.
Boshlang‘ich bosqichda kepak elanadi va undan yirikroq tarkibiy 
qism yadro ajratib olinadi. So‘ngra texnologiyaning oxirgi mahsuloti 
sifatida kepak metallomagnit aralashmalar mavjudligiga nazorat 
qilinadi va tortiladi. Ajratib olingan m ag‘iz undan qovuz qoldiqlarini 
ajratish uchun pnevmoseparatsiyalanadi va texnologik jarayonga 
qaytariladi. Qovuzni nazorat qilishda undan, shuningdek oldindan 
kepakni elab olinadi, keyin pnevmoseparatsiyalashda qovuz va 
m ag‘iz toza holatda ajratiladi.
M ag‘iz texnologikjarayonga qaytariladi, qovuzesametallomagnit 
aralashmalardan tozalanib nazoratdan o ‘tkazilgandan so‘ng omborga 
jo ‘natiladi. 87-rasmda kepak va qovuzni nazorat qilishning prinsipial 
chizmasi ko ‘rsatilgan.
Yorma sifati uning rangi, hidi, ta ’mi kabi yormaning yaxshi 
saqlanganligi belgilovchi organoleptik ko‘rsatkichlar bilan tavsif- 
lanadi. Umumiy tahlil o ‘tkazilganda, yormaning namligi, o ‘lcham- 
lariga ko ‘ra tenglashtirilganligi, sifatli yadro miqdori, tarkibidagi 
zararli va metallomagnit aralashmalar, ombor zararkunandalari bilan 
zararlanganligi aniqlanadi. Organo - leptik baholashga yuzaga ishlov 
berish darajasi (etalon bilan solishtirganda) va ayrim zarrachalaning 
shakli kabilar kiradi. B a’zan turdagi yormalar, masalan makkajo‘xori, 
suli bodrog‘i va talqoni uchun kuldorlik belgilanadi. Makkajo‘xori 
yormasi uchun shuningdek tarkibida murtakning mavjudligi aniqla­
nadi, chunki uning yorma tarkibiga tushishi saqlash muddatlariga 
salbiy ta ’sir yetishi mumkin. Yormaning yuqori navligi asosan si-
230

---

fatli m ag‘iz miqdori bilan belgilanadi, chunki sifatli yadro, yorman- 
ing tozalaganini k o ‘rsatadi. Bu ko‘rsatkich aralashmalar umumiy 
mfqdorining 100 % dan chiqarib tashlash bilan aniqlanadi. Yuqori 
navli yormada bu ko‘rsatkich har doim 99 % dan ко‘p.