Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

36-rasm. Uy parvonasi (Rurolis farinalis L)
 
95

---

Don to‘plami (Hadena basilinea Sshiff). To‘plamlar oilasiga mansub 
(Nostuidae)hasharot. О‘simliklarga jiddiy zarar yetkazadi. 
Kapalagi yirik (17-20mm) qanoti (yozilganda) 38-40 mm. Deyarli 
barcha to‘plamlar tungi hayot faoliyatiga ega. Qurti kulrang-qizg‘ish 
tusda, kattaligi 20-28 mm. 
Mamlakatimizda zararkunanda to‘plamlarning 3 mingdan ortiq turi 
aniqlangan bo‘lib, don o‘simliklariga jiddiy zarar yetkazadi. 
2 
37-rasm. Don to‘plami (Hadena basilinea Sshiff) 
Qurtlari donni yig'ib olish paytida omborlarga ham tushib qoladi va 
donni ifloslantirib yuboradi. Qurtlari don massasi, tuproq va boshqa 
joylarda g‘umbaklikka o‘tadi. 
96

---

38-rasm. Kanalar (Asarina)
 
Kanalar o‘rgimchaksimonlar sinfiga mansub bo‘lib, 6000 dan ortiq 
turi mavjud. Ularning ko‘pchiligi o‘simlik va hayvon organizmi 
parazitlari hisoblanadi. 
Kanalarni hayot tarzi va zarar keltirishiga ko‘ra ikki guruhga bo‘lish 
mumkin; 
1.
Don mahsulotlari bilan bevosita oziqlanuvchi. 
Bu guruh kanalarining yuqorigi jag'i yaxshi rivojlangan bo'lib, don 
bilan bemalol oziqlana oladi. 
Faqatgina suyuqlik bilan oziqlanuvchi ularning og‘iz bo‘shlig‘i 
sanchuvchi-so‘ruvchi tipda bo‘lib, o‘simlik va hayvon organizmiga 
yopishib oladi va so‘ra boshlaydi. 
Saqlashda kanalar donga quyidagicha zarar yetkazishi mumkin;
-
don bilan oziqlanadi; 
-
don, un va yormani o‘zining hayot faoliyati chiqindilari bilan 
(po‘sti, eksprementlari, o‘limtiklari) ifloslantiradi; 
-
mahsulotda yoqimsiz hid hosil qiladi, rangi va ta’mi o‘zgaradi; 
-
don massasida qo‘shimcha issiqlik va namlik hosil qiladi; 
-
mikroorganizmlar rivojlanishiga qulay sharoit keltirib chiqaradi;
-
don murtagini zararlaydi va unishini pasaytiradi. 
Kanalar o‘simliklarni ekin maydonida ham kuchli zararlaydi. Quyida 
keng tarqalgan ba’zi turlari bilan tanishib chiqamiz. 
97

---

Don massasi, don, un, yorma, saqlanadigan inshootlarda uning 
quyidagi turlari keng tarqalgan. 
Un kanasi (Asarus siro yoki Turoglurhusfarinae). 
Birinchi marta unda topilgan. Undan tashqari ko‘pgina donlarda 
(bug‘doy, javdar) yormada, quritilgan sabzavot va mevalarda, dorivor 
giyohlarda, terida, pishloqda, quritilgan go‘sht va boshqa mahsulotlarda 
yaxshi rivojlanadi. 
Tanasi oval shaklda, oqish, boshi va oyog‘i pushti yoki qizg‘ish, 
sochchalari qisqa. Tanasining uzunligi 0,35 -0,70 mm. Yaxshi sharoitda 
(yetarlicha namlik va 20-25°C harorat) 14-16 kunda to‘liq rivojlana oladi. 
Urg‘ochisi 200 tagacha tuxum qo‘yadi. Un kanasi donga nisbatan unda va 
yormada yaxshi rivojlanadi. Tabiatda keng tarqalgan bo‘lib, don kanalari 
ichida eng ko‘p uchraydi. 
Rodionov kanasi (Caloglurhus Rodionivi A. Zashv) kattaligi 0,6 -1,2 
mm, qizg‘ish tusli 20% dan kam bolmagan namlikda ko‘- payadi. 
Issiqlikka talabchan. Issiqlik va namlikka bo‘lgan yuqori talabi uning 
ko‘payishini chegaralab turadi.