Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

Yormabop donlarga qayta ishlov berishning umumiy tamoyillari
76-rasm. Oqlash jarayonining bosqichma-bosqich о ‘tishi: 
1 - don; 2 - chiqindilar; 3 - qovuz; 4 - kepak; 5 -maydalangan mag'iz; 6 -mag 
‘iz; 7-mag ‘izning yirik fraksiyasi 
208

---

Oqlash bo‘limidagi texnologiyaning asosiy mahsuloti bo‘lgan yormani 
aniqlash asosida dondagi tashqi, ichki qobiqlarni aleyron qavat va 
murtakni ajratish bo'yicha jarayonlar kompleksini amalga oshirish kerak.
Shu bilan birga don va tayyor mahsulot turining anatomik 
tuzilishidagi o‘zigaxosliklar, fizik xossalarga bog‘liq holda yo‘qotish 
darajasi turlicha bo‘lishi mumkin, ba’zi anatomik qismlar umuman 
yo'qolmasligi mumkin. Shuning uchun turli xil yormalar ishlab 
chiqarishdagi texkologik jarayonlar taqqoslanganda, ular farqlanishi 
mumkin. 
Oqlash bo‘limidagi jarayonlarning‘ prinsipial ketma-ketligi 76-rasmda 
keltirilgan. 
Yirikligiga ко‘ra saralash, donni geometrik o‘lchamlariga ko‘ra 
ma’lum darajada fraksiyalarga bo’lishni taqozo qiladi. 
Oxirgisi keyingi jarayonlar masalan, oqlash va yorma ajratish (donni 
va mag‘izni oqlanadigan mahsulotlarni saralashda ajratish) jarayonlarini 
o‘tkazishni optimallashtirish kerak. 
Oqlash - bu donning meva, aleyron qismlarini to‘liq yoki qisman 
ajratish jarayoni. Oqlangan mahsulotlarni saralash aralashmalarning sifati 
va fizik xossalariga ko‘ra o‘xshashroq fraksiyalarga ajratishni ko‘zda 
tutadi. Bunda texnologiyaning oxirgi mahsulotlari qovuz, kepak, 
maydalangan mag‘iz ajratib olinadi. Ajratilgan fraksiyalarga qo‘shimcha 
ishlov beriladi: don qaytaoqlanadi,mag4ztexnologiyaga bog‘liq holda 
jilolanadi yoki maydalanadi, oxirgi mahsulotlar nazorat qilinadi. 
Maydalash - bu maydalangan yormalar texnologiyasida yormabop donlar 
mag‘zini nisbatan yirik bo‘laklarga parchalash. Maydalanadigan 
mahsulotlarni saralash qo‘shimcha maydalash talab etiladigan yirik 
fraksiyani va kepak ko‘rinishdagi mayda mahsulotni ajratish bilan 
maydalangan mahsulotning o'xsbashroq fraksiyalari hosil qilishni ko‘zda 
tutadi. 
Jilo berish - tayyor mahsulotning sifat ko‘rsatgichlarini yax- shilash 
uchun mag‘iz yoki uning qismlaridan meva qobiq, aleyron qavat va 
murtakni chiqarib tashlash (qisman yoki to‘liq) ga asos- langan texnologik 
jarayon. 
209

---

Silliqlash - yormaning sifati va uning ko‘rinishini yaxshilash 
maqsadida sayqallangan mag‘izga keyingi ishlov berish jarayoni. 
Sayqallash yoki silliqlash mahsulotlarini saralash texnolopiyaning 
oxirgi mahsulotlarini ajratishni ko‘zda tutadi. Yormani nazorat qilishda 
tasodifan tushib qolgan aralashmalar ushlab qolinadi. Qovuz oqlanmagan 
donlarni chiqarib tashlashda majburiy jarayon sifatida amalga oshiriladi. 
Maydalanadigan yormalar texnologiyasidagi nazoratda yorma raqami va 
uning bir xilligi shakllantiriladi. 
Yormani joy lash, qadoqlash va qop-qanorsiz saqlash yorma 
zavodining oqlash bo‘limi tarkibiy qismi bo'lib oladigan maxsus tayyor 
mahsulotlar sexida yoki tayyor mahsulot bo‘limida amalga oshiriladi.