Arpa seleksiyasining umumiy vazifalar majmuini ajratib kursatish mumkin,
shu bilan birga xozirgi boskichdagi muxim axamiyatli xamda seleksiyaning turli
Arpaning yuqori xosilli, ayniksa intensiv texnologiyaga mos navlari talab
kilinadi. Bu xildagi navlar kushimcha xosil olishni agrotexnikasiga, jumladan
ugitlarning yukori dozalariga ketgan xarajatlarini yaxshi kilib koplashi zarur.
Nokulay tuprok iklim sharoitlarida yukori xosil yetishtirish navlarning shu xil
sharoitlarga chidamliligiga boglik. Urta Osiyo sharoitida kurgokchilikka, yukori
Kuzgi arpa navlari yaxshi kishga chidamliligi, birinchi navbatda sovuqqa
bardoshliligi bilan ajralib turishi lozim. Tuplanish tugunini chuqur joylashishi
sovukka chidamliligini oshiradi, ammo ba xolda maxsuldor tuplanish kamayadi.
Bundan tashkari sovukka chidamliligini xar xil darajasi protoplastni fiziko-
bioximik xususiyatlariga boglik. Ishlab chiqarish uchun katta axamiyatli bulib
duvarak navlar xisoblanadi: agar daladagi yekin yaxshi kishdan chikmagan bulsa,
shu navning uzi bilan baxorda “ta’mirlash”- yekilishi mumkin. Bu uz navbatida
urugchilikda muammo bulgan baxori navlarining zaxirasini saklab kuzgi yekinni
siyraklashib qolgan yoki sovuq urgan maydonlarini qayta yekishdan qayta
Yekinni parvarish kilish va xosilni yigib olishni texnologik xususiyatlarini
ta’minlaydiganlarga – yotib qolishga, tukilishga, boshoqlarni va poyasini
buginlarini murtligi tufayli sinishga chidamlilik kiradi. Qiltiqlari yanchish
jarayonida osonlik bilan ajralishi kerak. Arpaning kiltiksiz va furkatli shakllari
seleksiyasiga katta ye’tibor beriladi. Bu xildagi navlarning somoni chorva
mollariga ozika sifatida foydalanishi mumkin.
Arpaning navlari uta zararli kasallik va zararkunandalarga chidamli bulishi
kerak. Bu masalani mintakaning sharoitiga karab usimliklarni ximoya kilish va
seleksiya imkoniyatlari tadbirlar majmui bilan konkretlashtirish lozim. Bu xildagi
navlarni yaratilishi uruglikni dorilashga ketadigan xarajatlarni kamaytirishga va
tashki muxitni ifloslanishdan xmioya qilishga olib kelai.
Arpaning xususiyatlaridan seleksiya yunalishida muximi belgilardan yotib
kolishga chidamlilik, plastiklik, ya’ni turli mintakalarda xar xil ob-xavoli yillari
turgun xosil berish kobiliyatli; uta zararli kasalliklarga: kora kuya, un shudring,
gelmintosporioz, ildiz chirish, pakana zang kasalliklariga chidamliligi.
Yalang’och arpaning tarkibida kobikligiga nisbatan quproq oqsil bulganligi
tufayli xashaki sifatida va yorma tayyorlash maksadida foydalanish mumkin.
Bundan tashkari yalangoch donli arpaning donidan tayyorlangan uni yaxshi non
yopish sifatlariga yega va kofe surrogatlari tayyorlash uchun yaxshi ashyo bulib
xisoblanadi. Ammo yalangoch donli arpaning kator kamchiliklari xam mavjud:
tukiluvchan, anmligi baland xollarda usimlikning uzida urugi unib chikishi,
yanchish jarayonida kobigi bilan ximoyalanmagan, turtib chikib turgan murtak
shikastlanadi, natijada urugining unib chiqish qobiliyati pasayadi. Seleksiya ishini
shu
kamchildiklarni
bartaraf
yetishga
karatish
lozim.
Xozirga
kadar
mamlakatimizda yalang’och donli arpa navlari rayonlashtirilmagan. Seleksionerlar
tomonidan tukilishga chidamlilik bilan yalangoch donlilikni birlashtirgan arpa
shaklari yaratilgan. Yalang’och donli navlar yetishtirish seleksiya ishlari kator
xorijiy mamlakatlarda (Germaniya, Fransiya va boshq) utkazilmokda.
Do'stlaringiz bilan baham: