Документ Microsoft Office Word

4.Hujjatlarni tahlil qilish metodi 
Agar kuzatish metodi ijtimoiy psixologiyaga umumiy psixologiyadan o‘tgan 
usul bo‘lsa, hujjatlarni tahlil qilish usuli sotsiologiyadan kirib kelgandir. Bu  usul 
ijtimoiy  faoliyatning  mahsulini  o‘rganishga  qaratilgan  bo‘lib,  to‘plangan 
ma’lumotlarning ishonchliligi, matematika va statistika uslublari yordamida qayta 
ishlash  imkoniyatining  mavjudligi  sababli  ma’lum  afzalliklarga  ega.  Bu  usulning 
yana  bir  nomi  kontent-tahlil  bo‘lib,  tahlil  qilinadigan  hujjatlar  toifasiga  asosan 
og‘zaki  (so‘zlangan  nutq  matnlari,  suhbatlarning  yozib  olingan  qismlari,  bevosita 
muloqot  jarayonida  qayd  etilgan  manbalar)  yoki  yozma  (rasmiy  hujjatlar,  gazeta-
jurnallardagi  maqolalar,  xatlar,  ma’naviy-ma’rifiy  adabiyotlar  matnlari  va  shunga 
o‘xshash) holda tavsiya etilgan ma’lumotlar kiradi. 
Kontent-tahlilni  qo‘llashda  tadqiqotchi  oldida  turgan  asosiy  muammo  –  bu 
tekshiruv birliklarining bo‘lishi, kategoriyalarni aniqlashdir. Ko‘plab tadqiqotchilar 
fikrlarini  umumlashtirgan  holda  tahlil  qilish  uchun  uning  birliklari  quyidagilar 
bo‘lishi mumkin, deb hisoblaymiz:  
a)  alohida  iboralar  yoki  so‘zlarda bildirilgan  tushunchalar  (masalan, demokratiya, 
faollik, tashabbus, hamkorlik va hokazo) 
b)  yaxlit  abzaslar,  matnlar,  maqolalar  va  shunga  o‘xshashlarda  ko‘tarilgan 
mavzular  (masalan,  millatlararo  munosabatlar  mavzusi,  insonlardagi  milliy 
qadriyatlar, yoshlar ma’naviyati mavzusi va hokazo)  
v) tarixiy allomalar, siyosatshunoslar, taniqli shaxslarning nomlari (masalan, 
Fidokorlar  milliy-demokratik  partiyasi  liderlarining  vaqtli  ommaviy  axborot 
vositalarida  chiqishlarini  tahlil  etish,  konkret  tarixiy  shaxsning  tarixdagi  o‘rnini 
aniqlash, masalan, Amir Temurning shaxs sifatidagi obrazini o‘rganishda vax-zo); 
g)  ijtimoiy  hodisa,  rasmiy  hujjat,  biror  aniq  fakt,  asar  (masalan,  oilaviy 
mojarolar,  O‘zbekiston  Konstitutsiyasining  muhokamasi,  yangi  yozilgan  asarga 
o‘quvchilarning munosabati va shunga o‘xshash).  
Yaxshi  o‘tkazilgan  kontent  tahlil  –  aslida  ijtimoiy  psixologik  tadqiqotlarda 
juda  muhim    ahamiyatga  ega.  Lekin  olingan  ma’lumotlarning  ishonchliligi  shu 
borada ilgari ishlagan shaxslar – ekspertlar bahosi, ayni shu faktni tekshirish uchun 

---

boshqa metodlarni ham qo‘llash va ma’lumotlarni solishtirish hamda ayni ob’ektni 
ayni  vaziyatda  qayta  tahlil  qilish  yo‘llari  bilan  erishiladi.  To‘plangan  miqdoriy 
ma’lumotlar  matematik  statistika  metodlari  yordamida  qayta  ishlovdan 
o‘tkazilmog‘I lozim. Kontent – tahlil tadqiqotchidan kattagina uquvni talab qiladi, 
chunki  bir  tomondan  u  yoki  bu  matnni  tushunishning  mahorati  bo‘lishi  kerak, 
ikkinchidan,  tadqiqot  so‘ngida  qo‘lga  kiritilgan  miqdoriy  natijalarni  yana  qayta 
sifat shakliga keltirish va tushuntirib berish lozim.