Доктори, проф. Э. Шерназаров


 -раем. Кушлар учун махсус ясалган сунъий уялар



Download 27,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet293/392
Sana27.03.2022
Hajmi27,26 Mb.
#513337
1   ...   289   290   291   292   293   294   295   296   ...   392
Bog'liq
Zoologiya (xordalilar) - S. Dadayev, Q. Saparov

212 -раем. Кушлар учун махсус ясалган сунъий уялар.
Кушлар кишлок ва урмон хужалигида жуда каттга фойда келтириши 
билан бирга, дон хужаликларига сезиларли даражада зарар хам келтиради. 
Масалан: дала испан чумчуклари Козогистонда катта колониялар х,осил килиб, 
уя кур ад и ва дехдончиликка зарар етказади. Болтатумшуклар олча х:осилига 
катта зарар етказади. Куркунаклар эса парда^анотли хашаротлар билан 
озикланиб асаларини киради. Коравойлар баликчилгаска катта зарар етказади. 
Йирткич кушлардан ботдоклик буктаргиси, карчигай, киргийлар фойдали 
кушларни кириб зарар келтиради. Умуман, айрим тур кушлар маълум шароитда 
зарар келтириши мумкин. Масалан: чугурчуклар урта минтакада бахор ва ёзда 
фойдали булса, миграция килганида ва кишлаш худудларида бог ва 
узумзорларга зарар етказади. Гунгкаргалар купгина жойларда х;ашаротларнинг 
личинкасини еб фойда келтириши билан бир каторда, бах,орда дон 
усимликларининг уругини ейди, бодринг, картошка, ковун ва тарвузларни 
чутщб зарар келтиради.
373
www.ziyouz.com kutubxonasi


Урта Осиёда чу мчу кл ар 70 % га якин бугдой хосилини еб йук килади. 
Ёввойи урдаклар Урта Осиё ва Кавказ ортида шолипояларга зарар етказиши 
мумкин. Айрим куш турлари авиадияга катта зарар етказади. Айникса 
аэродромларга якин жойда уя куриб яшайдиган кушлар, кунаётган ва учаётган 
самолётларга урилиб зарар келтиради. Шу нарса аникданганки, кушларни 
самолётлар билан купрок тукнашиши ердан 600 метр баландликда, яъни 
самолётларнинг хавога кутарилаётганида ва ерга кунаётганида юз беради. 
Лекин, 6300 метр баландликда хам самолётни куш билан тукнашгани тугрисида 
маълумотлар бор. Самолётлар билан купрок баликчилар, каптарлар, учиб 
кетувчи сув кушлари, зфдаклар, гозлар, лочинсимонлар, купгина чугурчуклар 
ва майналарнинг катта галаси нихоятда хавфли хисобланади. Бундай нохуш 
вокеаларнинг олдини олиш учун одатда аэродромларнинг орнитологик холати 
5фганилади. Йирткич куш л арнинг силуэта зрнатилади, оптик шиш ал и шар л ар 
осиб куйилади, Кундуз кунлари хам самолётлар фаралари ёкилган холатда 
куниши ва ердан кутарилиши яхши самара беради. Аэродромларда кушларни 
чучитувчи ва йирткич куш л ар овози магнитофон тасмасига ёзиб олиниб каттик 
овозда куйилади.
Йирткич кушлардан бургут ва лочинлар ов килишда фойдаланилади. 
Масалан: битта бургут ёрдамида овчилар Урта Осиёда бир фаслда 50-60 та 
тулкини, баъзан буриларни хам овлайди.
Ёввойи кушлардан хар йили 150 тага якин туридан 60 миллионлаб 
овланади. Энг асосий ов ахамиятига эга булган ёввойи кушлар каторига 
товуксимонлар туркумидан 20 га якин тури ва гозсимонлар туркумидан 50 га 
якин тури киради. Барча товуксимонларнинг гзоити мазали булади, бундан 
ташкари, уларнинг ов учун афзаллиги шундан иборатки, бедана билан баъзи 
жойларда каклик хисобга олинмаса, барча турлари МДХ, да зорок холда 
яшайди. Демак, уларни кишда овлаш, музлаган холда сакдаш хамда арзон 
транспорт воситаси билан ташиш мумкин. Чил, 
кур 
ва каркурлар хам катта ов 
ахамиятига эга МДХ да гозлар билан бир каторда купгина урдаклар хам катта 
ов ахамиятига эга Гозлар асосан шимолда - Европа ва Сибир тундраларида, 
купинча, гушти ва ёги учун овланади. Овланадиган асосий гоз турларига дала 
гози ва ок манглай казарка киради. Улар туллаган вактида овланади, гозлар ёз 
урталарида туллайди ва бунда кокув патларининг хаммаси бирданига тукилиб 
кетади, натижада улар икки хафтагача уча олмайди. Узок шимолдаги ахоли шу 
в акт дан фойдаланиб, ’’туллаган” гозлар жуда куп йигилган хил ват кулларни 
ахтариб топади хамда узлари ва Шаркий Сибирда чанага кушиладиган итлар 
учун хам бутун кишга етарли булган озика захирасини гамлайди. Хозирги 
вактда овнинг бу усули купгина худудларда ман этилган.
Териси учун овланадиган кушлардан кунгирлар билан гагаралар алохида 
диккатга сазовордир. Бу кушл арнинг патл и терисидан шляпа ва хотин - кизлар 
зийнати учун игпыатиладиган куш муйналари тайёрланади. Лекин, ов килиш 
учун бу кушлар нинг ахамияти катта эмас, чунки уларнинг гуштидан балик хиди 
келиб тургани сабабли овкатга ярамайди, териси хам унча киммат турмайди ва 
хар доим хам талаб килинавермайди.
374
www.ziyouz.com kutubxonasi


Булардан ташкари, куш л ар илмий ва эстетик ахдмиятга хдм эгадир. Чунки 
улар гузал табиатимизнинг ажралмас кисми, узининг гузаллиги, хдракатчанлиги 
ва ёкимли овози билан инсонларни мафтун килади.
Юкорида айтилганлардан шу нарса аникки, аксарият купчилик куш л ар 
инсон хдёти учун нихоятда фойдали, шу сабабли уларни ^ар томонлама 
мухофаза килиш керак. ЮНЕСКО нинг ташаббуси билан 1948 йил 5 октябрда 
табиатни ва табиий бойликларни химоя килиш Халкаро уюшмаси тузилган. 
Хрзир бу уюшмага 49 мамлакат киради. Уюшманинг шартномаларига 
кура
давлатлар уртасида сони камайиб бораётган, хаёти хавф остида колган вушлар 
ва уларнинг кишлаш хамда уя куйиш жойлари курик^анади. Уюшманинг 
ташаббуси билан 1966 йилда" Халкаро К^изил китоб" чикарилган.
Узбекистан Республикасининг 2006 йилда чоп этилган янги, кдйта 
ишланган «Кдзил китоби»га кушларнинг куйидаги 48 тури (кенжа турлари 
билан бирга 51 та тури) киритилган: пушти сакокуш, жингалак сакокуш, кичик 
коравой (корабузов), кичик оккутон, сарик кутон, Туркистон ок; лайлаги, кора 
лайлак, кошикбурун, коравой, кизилгоз (фламинго), вишилдок оккуш, 
кийкирдок оккуш, ок пешонали кичик гоз, кизилтомок гоз, мармар чуррак, 
олаканот, окбош >фдак, сувкийгир, узун думли сув бургут, ок думли сув бургут, 
болтаютар, кумой, ок бошли кумой, таскара, илонбургут, чул буктаргиси, чул 
бургути (коракуш, гажир), катта олачипор бургут, киронкора бургут, киргий 
бургут, кичик бургут, куйка ( чул миккийси ), итолги, лочин, маллабош лочин, 
Зарафшон кирговули, ок турна, тухта тувалок, бизгалдок, йурга тувалок, чул 
жиктоги, торгок? кичик узунбурун, Осиё моки лойхураги, корабош баликчи, 
окбовур, кора каптар.

Download 27,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   289   290   291   292   293   294   295   296   ...   392




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish