Тиш ли куш лар
катта туркумига б>ф даврида яшаб утган гесперорнис
(Hesperomis) ва ихтиорнислар (Ichthyornis) киради.
Гесперорнис кирилиб кетган кадимги кушлардан хисобланади. Бу
кушнинг скелет колдиклари Бур даврининг устки катламидан топилган.
Гесперорнис сувда яшашга мослашган. Боши кичик, жаглари узун ва тишлари
бор. Кукрак тож суяги булмаган.К,анотлари тулик усиб етишмаган,
лекин орка
оёклари кучли ривожланган булиб, бармоклари орасида сузгич пардалари
булган. Гесперорнис судралиб юрувчилар (динозаврлар) билан хакикий кушлар
Зфтасидаги оралик тур хисобланади.
Ихтиорнислар хам кушларнинг казилма холдаги кадимги авлодларидан
хисобланади. Ихтиорниснинг казилма колдиги биринчи марта 1872 йилда
Шимолий Америкада денгизнинг устки б)ф катламидан топилган. Бу кушнинг
катталиги каптардай булган. Бошка кадимги кушларга ухшаш унинг жагларида
майда тишлари булган. Кукрак ва олдинги оёклари,
яъни канотларининг
тузилишига Караганда ихтиорнис яхши учадиган куш булган. Унинг
умурткалари баликларникига ухшаш икки томони ичга ботиб кирган.
Ихтиорнис скелетининг
k
>
ti
кисми хакикий кушларникига ухшаш булган (177-
расм).
177-расм. Ихтиорнис.
Пингвинлар ёки сузувчилар (Impennes) катта туркуми.
Пингвинлар
катта туркумининг 1 та пингвинсимонлар (Sphenisciformes) туркуми, 1 та
пингвинлар оиласи (Spheniscidae) ва 16 та тури бор. Пингвинлар учолмайдиган,
лекин яхши суза оладиган ва яхши шунгийдиган кушлардан хисобланади.
Уларнинг олдинги оёклари шакли узгариб, куракка айланган.
Суяклари ичида
хаво булмайди. Патлари узига хос, аптерияси йук, пати бутун гавдасини зич ва
бир текисда коплаб туради. Пат узаги кенг, елпигичлари эса киска.
Пингвинларнинг калтагина кейинги оёклари сузиш
пайтида рул вазифасини
бажаради, олдинга караган учта бармокларининг орасида сузгич пардаси бор.
Курукликда гавдасини вертикал холатда тик тутиб юради. К^анот суяклари
япалокдашган, унинг бугимлари эса кам харакатчан. Елка камари кучли ва туш
суягининг олдинги юзасида яхши ривожланган кукрак тож суяги бор. Чунки
олдинги оёкларининг сувда сузиш ва шзшгишини тож суягига бириккан кукрак
мускуллари харакатга келтиради. Кукрак мускуллари тана массасининг
V*
292
www.ziyouz.com kutubxonasi
кисмини ташкил этади. Калта ва сербар цевкаси тешиклар
билан булинган учта
товон суякларидан ташкил топган. Ёгли илик билан тулган нопневматик огир
суяклари ва узига хос патлари билан бошка кушлардан фарк килади. Патлари
сербар, ясси пат танасидан ташкил топган патчалардан иборат. Туллаш даврида
эски патларининг узи тушиб кетмай, уларни тула
усиб етилган янги патлар
суриб туширади. Иилига бир марта асосан курукликда туллайди, туллаш даври
жуда тез (2-3 хафта) утади. Бу вактда пингивинлар озикланмайди. Пингвинлар
асосан Антарктида киргокларида, Жанубий яримшарнинг кутб минтакасида
яшайди.
Шимол томонда улар Австралия, Африка ва Жанубий Американинг
жанубий киргокларига етиб боради. Асосий вакилларига император пингивини
(Aptenodytes forsteri), кирол пингвини (A.patagonicus), аделия пингивини
(Pygoscelis adeliae), олтин ранг патли пингвин (Eudyptes chrysolophus) ва
бошкалар киради (178- раем).
Африка киргокларида кузойнакли пингивин (Spheniscus demersus)
яшайди. Антарктидада эса кирол пингвини учрайди. Унинг буйи 91-96 см
келади. Бу кушлар хаётининг куп кисмини сувда утказади, сузгич пардали
оёклари ёрдами билан бемалол сузиб юради ва шунгий олади. Баъзан,
куркинчили даврларида корин кисми билан сирганиб, оёкларини ва кураксимон
канотларини итариб туради.
Муз ва тош устида хам юради, бу вактда факат
оёги эмас, каноти ва тумшуги хам иштирок этади. Баъзи турларининг 2 та оёги
оралигида тери бурмаси булиб, бу ерда улар тухумларини олиб юради. Баъзи
турларида тери бурма корин кисмида булади.
Do'stlaringiz bilan baham: