лар оркали ривожланаётган эмбрион билан ташки
мухит уртасида газ алма-
шинуви содир булади. Товук тухуми пучогидаги тешиклар сони 7 мингтагача
боради. Тухум пучогининг 89-97% ни охдкли модда ташкил этади, оз микдорда
магний карбонат ва 3-5% ни органик бирикмалар ташкил этади. Тухум пучоги
тухумни х,ар хил механик шикастланишлардан хдмоя килади, газ алма-
шинувида мухим ахамиятга эга, яъни тухумни куриб колишдан сакдайди ва
нихоят эмбрион ривожланаётганда тухум пучоги
кисман скелетни хосил
килиш учун сарфланади. Пучок ташки томондан тухум га хар хил микроблар
кирмаслиги учун юпка парда билан уралган булади. Шунинг учун жужа очишга
куйиладиган тухумларни ювмаслик керак, акс хслда тухум пучоги устидаги
пардаси шикастланади ва эмбрион хар хил микроблар билан касалланиши
мумкин. Кушлар эмбрионининг ривожланиши тухум йулида бошланади. Тухум
куш организмидан чиккандан кейин уни босиб етади,
натижада эмбрион тез
усади ва унда мухим узгаришлар руй беради. Ь^уш эмбриони бошлангич
ривожланиш даврида вояга етган кушга мутлако ухшамайди, яъни эмбрионнинг
боши жуда катта, тумшуги кичик думбокча шаклида, огзи бошининг олдинги
чеккасида кундаланг жойлашган булади. Буйнида бир неча жуфт жабра
ёриклари куриниб туради. Эмбрион ривожланишининг дастлабки даврида
кушнинг
дум умурткалари узун булиб, олдинги оёклари шакли жихатдан орка
оёкдаридан фарк килмайди. Бундай хусусиятларни калтакесаклар, тимсохдар ва
тошбакаларнинг эмбрионларида хам куриш мумкин. Бу эса кушлар билан
судралиб юрувчиларнинг бир-бирларига карикдош эканлигидан далолат
беради.
Эмбрионнинг кейинги ривожланишида у борган сари кушга ухшай
бошлайди, яъни уларда пар бошлангичлари пайдо булади, кейин тумшуги
катталашади, думининг усиши секинлашади. Тухумдан
чикишидан олдин куш
боласи хаво камерасининг иккинчи кобигини тумшуги билан тешиб, биринчи
марта >тжа билан нафас ола бошлайди. Бу вактда тухум ичида унинг
чийиллаши эшитилади. Эмбрионнинг ривожланиш даврида пучок таркибидаги
ох,ак кисман скелетининг курилишига сарф булади. Тухумнинг ичида
ту зл ар нинг микдори 4-5 марта ошади, тухум пучоги эса юпка булиб колади ва
жужаларни пучокни ёриб чикиши енгиллашади.
Кейин тухум ичидаги жужалар
тумшугининг мугузли учи билан тухум пучогини тешиб, маълум вактдан кейин
ташкарига чикади. Умуман, кушларнинг тухумида эмбрион маълум хароратда,
яъни +38 +39°С да ва маълум шароитда ривожланади. Бу шароитни, албатта,
кушлар тухумни босиб ётганда мух;айё килади. Кушлар тухумни босгандан
кейин, уларнинг эмбрионида кон айланиш ва нерв системалари, куриш
органлари, бошлангич ичакнинг бир кисми пайдо була бошлайди. Масалан:
чумчуклар ва бошка майда кушларда тухумдан эмбрионнинг чикиш даври 12-
14 кунга, каптар л ар да 15-18 кунга, товукларда 21 кунга, оккушларда ва йирик
йирткич кушларда 1,5 ой атрофида ва туякушларда 40-70 кунга тугри келади.
Каптар, чумчук, корашакшак,
йирткич кушлар, карга, кизилиштон,
тутикушлар, хамма сайроки кушлар хамда пингвинларнинг жужалари
тухумдан заиф, кузи юмук, усти ялангоч ёки усти с ал-пал момик билан
копланган *олда чикади. Бу кушларнинг жужалари оёгида тура олмайди ва
288
www.ziyouz.com kutubxonasi
узок вактгача уясидан чикиб кетмайди. Ота-оналари уларга хар хил
хашаротларни олиб келиб озикл антирад и ва душмандан химоя киплади.
Каптарлар уз болаларини дастлабки кунлари махсус сут билан бокади. Улар
бу сутни жигилдондан ишлаб чикаради.
Жужалари учадиган булгандан
кейингина бу кушлар бокишни тухтатади. Тухумдан бундай заиф бола
очадиган кушларга жиш бола очувчи кушлар дейилади.
Товук, кур, булдурук, урдак, гоз, оккушлар, кирговул, бедана ва
турналарнинг тухумларидан кузи очик, усти пар
билан копланган жужалари
чикади. Улар бир неча соатдан кейин ёки тухумдан чиккандан бир кун утгач
уясидан ташкарига чикиши ва хатто онаси кетидан юриб мустакил озикланиши
мумкин. Бундай кушларга жужа очувчи кушлар дейилади. Бундай жужалар
мустакиллигига карамай, хаётининг дастлабки кунларида барибир исинишга
эхтиёж сезади ва купинча онасининг канотлари остига яширинади, чунки
жужаларнинг тана харорати бирданига доимий булиб колмайди.
Do'stlaringiz bilan baham: