Доктори, проф. Э. Шерназаров


кон томирлари; 6-эпидермис; 7-тукчали тери катлами



Download 27,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet118/392
Sana27.03.2022
Hajmi27,26 Mb.
#513337
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   392
Bog'liq
Zoologiya (xordalilar) - S. Dadayev, Q. Saparov

кон томирлари; 6-эпидермис; 7-тукчали тери катлами.
Амфибияларнинг ранги хар хил функдияларни бажаради: яшириниш, 
огохлантириш ва куркитиш хамда жинсларини фарк килиш. Бака териси 
маълум жойлардагина гавдага ёпишган булиб, бу факат б акал арга хос 
хусусиятдир. Терининг гавдага ёпишган жойлари оралигида кенг лимфа 
бушликлари булиши туфайли тери шундай тузилган. Б акал ар да лимфатик 
халтачаларнинг сони куп булиб, улар (халтачалар) узаро чоклар (танага 
ёпишган кисми) оркали чегараланиб туради. Б акал ар лимфатик системасида 
кискарувчи аппарат вазифасини икки жуфт лимфатик юраклар бажаради. Бу 
лимфатик юраклар кискариши натижасида елка лимфатик халтачасидаги 
лимфатик суюкликлар куймич венасига 
куйилади.
Бака бошининг икки ён тамонида буртиб чиккан кузлари урнашган, бу 
кузларда курукликда яшовчи умурткалилар учун хос булган устки ва остки 
куз ковоклари бор. Устки ковоклари куз олмасига бириккан булиб, остки 
ковоклари эса эркин ва харакатчан булади. Бундан ташкари, кузининг олдинги 
бурчагида курукликда яшовчи у мур ткал ил арга хос юпка пир пир ату в чи парда 
ёки учинчи ковок бор. Бу парда кузнинг олдинги кисмига сурилиб кисман куз 
олмасини коплаши мумкин. Кузнинг орка кисмида тешигини юпка ногора 
парда коплаган кулок жойлашган. Уни ички томондан марказга битта эшитиш, 
яъни узанги суяги итариб туради. Ногора парда асосан урта кулок бушлигини 
ташки мухитдан ажратиб турадиган девор хисобланиб, у 
баликл арга 
нисбатан 
бакалар эшитиш органларининг мураккаблашганлигини курсатади.
149
www.ziyouz.com kutubxonasi


Бакалар уругига кирувчи турлар танасининг ён томонида буйига чузилиб 
ётган тери катлами булади. Бошнинг тумшук кисми устида ёпгич клапан л и бир 
жуфт бурун тешиги жойлашган ва тирик бакаларда бу клапанлар очилиб 
туради. Клапанлар баканинг ички бурун тешиги (хоаналар) ни коплаган булиб, 
клапан харакати энгак ости хдракати билан навбатлашиб туради. Тумшуги 
жуда кенг огиз тешиги билан чегарапанади. Баканинг юкори жагида катор 
жойлашган учи оркага кайрилган, оддий бир хилдаги конуссимон тишлари бор. 
Умуман олганда баканинг тишлари жаглараро суяк билан юкори жаг 
суякларининг ички кирраси ва димог суягига зфнашган (димог суягида тиш 
булиши сувда хамда курукликда яшовчилар учун жуда хар актер лидир). 
Амфибиялар да димог тишларининг булиши, баликлардагига ухшаш уларда хам 
тишлар факат жаг суягида жойлашишга мосланмаганлигини курсатади. 
Баканинг пастки жагида бундай тишлар йук. Баканинг тишлари овкатни факат 
ушлаб туриш вазифасинигина бажариб, уни чайнай олмайди. Айрим 
амфибияларда тиш булмайди (курбакада). Бака огиз бушлигининг тубида 
хдкикий тили бор, тил махсус мускуллардан иборат булиб, ташкарига анча 
чузилиб чика олади. Бака тили олдинги учи билан огиз тубининг олдинги 
кисмига бириккан булади. Тинч холатда иккига ажралган иккинчи учи орка, 
яъни калкум томонга караб эркин (ёпишмаган) туради. Сувда хдмда 
курукликда яшовчиларнинг тили хилма-хил. Купчилигиники гуштдор усимта 
шаклида булади. Амфибиялар усти ёпишкок шилимшик модда билан 
копланган тили ёрдамида майда жонивор (хашарот)ларни ёпиштириб тутиб 
озикланади (одатда б акал ар улжасини тили билан ушлайди).
Огиз тепасининг олдинги кисмига бир жуфт тешик жойлашган булиб, 
булар ички бурун тешиклари ёки хоаналар деб аталади. Баликларда (икки хил 
нафас олувчи баликлардан ташкари) хоаналар булмайди, сувда хдмда 
курукликда яшовчиларда эса хоаналарнинг булиши уларнинг атмосфера 
хавосидан нафас олишга мослашганлиги билан боглик. Огиз бушлиги тури ён 
томонларига жойлашган бир жуфт тешик-евстахиев найлари бор. Урта кулок 
бушлиги билан огиз бушлигини бирлаштириб турувчи йул евстахиев найи деб 
аталади. Евстахиев найининг физиологик хусусияти >фта кулокка ташки хаво 
утказишдан иборат. Натижада ногора пардага ичкари ва ташкаридан тушадиган 
хаво босими тенглашиб, ногора пардани ёрилиб кетишдан саклайди. Эркак 
бакалар огиз бушлигининг хдлкумга якин, пастки жаг орка бурчакларининг х;ар 
икки тамони ёнида биттадан тешиклар жойлашган. Бу тешикларларнинг охирги 
учи эркак бакалар куруллаганда бошнинг ён тамонларидан буртиб чикадиган 
резонатор пуфакчаларига очилади. Бака тилининг иккига ажралган орка учи 
жойлашган ерда нафас йулига борувчи хикилдок тешиги бор.
Баканинг танаси калта в а кенг булиб, каттагина ясси бошига 
билинмасдан кушилиб кетади, чунки баканинг калта буйни ташкаридан 
ажралиб турмайди. Тананинг охирида чикарув тешиги - клоака жойлашган. 
Б акал ар нин г оёги курукликда яшовчи бошка барча умурткали хайвонлар ники 
каби яшаш шароитига мос тузилган булиб, баликларнинг жуфт сузгич 
канотларига гомологдир. Баликларнинг сузгич канотлари битта ричагдан
150
www.ziyouz.com kutubxonasi


иборат 
булса, 
баканинг 
(умуман 
курукликда 
яшовчи 
умурткали 
хайвонларнинг) оёклари учта ричаглари тузилмасидан ташкил топган.
Оёклар айрим булимларининг номи куйидагича номланади: олдинги 
оёклар - елка, билак, оёк кафти; орка оёклар- сон, болдир, оёк кафти.
Бакаларнинг орка оёклари олдинги оёкларига нисбатан узун ва кучли 
тараккий этган. Бу билан думли амфибиялардан фарк килиб, уларнинг бир 
жойдан иккинчи жойга сакраб юришда асосий вазифани бажаради (сакраб 
юриш думсиз амфибиялар туркуми вакилларининг шароитга мосланишидаги 
белгиларидан бири). Баканинг олдинги оёкларида бармоклари туртта. 
Курукликда яшовчи бошка типик беш бармокли хайвонл арники билан 
солиштирганда, баканинг биринчи бармоги редукцияланган. Эркак бакалар 
ички биринчи бармогининг остида биттадан катта буртма кадок булиб, бу 
буртма 
айникса 
урчиш 
вактида 
катталашади 
ва 
тухумни 
ташки 
уруглантиришда ургочи бакани тутиб туришда хизмат килади. Купчилик эркак 
бакаларнинг товуш иуфаги ёки резонаторлари хамда биринчи бармокдаги 
буртма улар учун иккиламчи жинсий белги хисобланади. Орка оёклари жуда 
узун, бу оёклардаги бешта бармоклари орасига сербар сузгич парда тортилган. 
Бармокларида тирнок булмайди.
Сувда яшовчи бака турларининг бармоклар орасидаги сузгич пардаси 
кучли тараккий этган. Бармокларнинг ички томонида фалангалар, чегарасида 
кушувчи буртмалар, товон кисмида ташки ва ички товон б>ртмалари булиб, 
улар думсиз амфибиялар туркуми учун катта систематик ахамиятга эга
Скелети. Сувда хдмда курукликда яшовчилар синфининг типик вакили 
баканинг скелети курукликда яшовчи умурткалиларга хос бир катор 
прогрессив белгиларга эга (98-расм).
Хусусан оёкларининг типик беш 

Download 27,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   392




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish