60km
60km
3 soat
5 soat
60:3
=20
(km/
s)
60:5
=12
(km/
s)
20-1
2=8
(km/
s)
348- masala
Mashina tushgacha 2 soat yurdi, tushdan keyin esa yana shunday
tezlik bilan 4 soat yurdi. U hammasi bo`lib 300 km yo`l yurdi.
Mashina tushgacha necha kilometr va tushdan keyin necha
kilometr yo`l yurgan?
300 km
2 soat
4 soat
? km
? km
349- masala
Mototskilchi 4 soatda 240km masofani bosib o`tdi.
Agar mototskilchi tezligini 8 km/soatga oshirsa u
shuncha vaqt ichida qancha masofani bosib
o`tadi?
4 soat
240 km
tezlik 8 km/soat
oshirsa
tezlik 8 km/soat
oshirsa
240:4=
60(km/
soat)
60+8=
68(km/
soat)
68х4=
272(km
)
46
412- masala
1)Yuk va yengil mashinalar 1 soatda necha
kilometr yaqinlashadilar. 2 soatdachi?, 6
soatdachi?
60 km/s
60 km/s
60
km/s
80km
/s
80km
/s
80km
/s
1-soatda-?
km
2-soatda-?
km
6-soatda-?
km
412-masala
2)Yuk poyezdi va tez yurar poyezd 1 soatda bir-
biridan necha kilometr uzoqlashadi? 2 soatdachi?
6 soatdachi?
100km/s
100km/s
100km/s
50 km/s
50 km/s
50 km/s
1
soatda-
? km
2
soatda-
? km
6
soatda-
? km
423-masala
Sayyohlar qayiqda 52 km suzishdi. Dastlabki 4 soatda
yo`lni 7 km/soat tezlik bilan, qolgan yo`lni esa 8 km/soat
tezlik bilan o`tishdi. Sayyohlar yo
’lda hammasi bo`lib
qancha vaqt bo`lganlar?
52 km
7 km/soat
4 soat
? s
? soat
8 km/soat
4x7=
28(km
)
52-2
8=24
(km)
24:8
=3 (s
oat)
3+4=
7 (so
at)
47
468-masala
Velosipedchi 5 soatda 65 km, mototsiklchi esa 4 soatda
208 km masofani bosib o`tdi. Mototsiklchining tezligi
velosipedchining
tezligidan
necha
kilometr
ortiq.
Velosipedchining tezligi mototsiklchining tezligidan necha
marta kam?
65 km
208 km
5 soat
4 soat
65:5=13(k
m/s)
208:4=52
(km/s)
52-13=39(
km/s)
52:13=4 (
km/s)
472-masala
Agar samolyot 540 km/soat tezlik bilan uchsa u 3
soatda
qancha
masofani
bosib
o`tadi?
? km
540 km/s
3 soat
540x3
=162
0(km
)
? km
3 km/s
4 km/s
3-soat
3x3=
9(km)
3x4=
12(k
m)
9+12
=21(
km)
48
21 km
3 km/s
4 km/s
?-soat
3+4=
7 (km/
s)
21:7
=3 (s
oat)
21 km
3 km/s
? km/s
3-soat
21:3
=7 (s
oat)
7-3=
4 (so
at)
? km
4 SOAT
50
50
km/s
km/s
70 km/s
А
В
480-masala
Ikki shahardan bir vaqtda bir-biriga qarab ikki poyezd yo`lga chiqdi
va 4 soatdan keyin uchrashdilar. Birinchi poyezdning tezligi 50
km/soat, ikkinchisiniki 70 km/soat. Ikki shahar orasidagi masofani
toping.
50x4=
200(
km)
4x70
=28
0(km
)
200+
280=
480(
km
)
50+70
=120(
km)
120x
4=48
0(km
)
49
8 km/s
8 km/s
90 km
?soat
481-masala
Oralaridagi maofa 90 km bo`lgan ikki shahardan bir vaqtda bir-
biriga qarab ikki velosipedchi yo`lga chiqdi. Bir velosipedning
tezligi 8 km/soat, ikkinchisining tezligi 10 km/soat.
Velosipedchilar necha soatdan keyin uchrashdilar?
10+8
=18(
km/
s)
90:1
8=5(
soat
)
482-masala
Oralaridagi masofa 44 km bo`lgan ikki qishloqdan bir vaqtda
bir-birlariga qarab ikki velosipedchi yo`lga chiqdi va 2 soatdan
keyin uchrashdi. Ulardan birining tezligi 12 km/soat.
Ikkinchisining tezligini aniqlang.
44 km
2 so
at
12 km/s
? km/s
44:2
=22(
km/
s)
22-1
2=10
(km/
s)
12x2
=24(
km/
s)
44-2
4=20
(km/
s)
20:2
=10(
km/
s)
486-masala
1) Bo`ri va quyon bir vaqtda bir nuqtadan qarama-qarshi
tomonlarga yugurib ketdi. Agar bo`rining tezligi 40km/soat,
quyonning tezligi 30km/soat bo`lsa, ular 1 soatda bir-
biridan necha kilometr uzoqlashadi?
40 km/s
30 km/s
1 so
atda
-?
km
40
+3
0=
70
(km
)
50
486-masala
2) Bir shahardan bir vaqtda ikki sayyoh qarama-qarshi
tomonga yo`lga chiqdi. Birinchi sayyoh soatiga 5 km,
ikkinchisi 4 km tezlik bilan yurdi. 5 soatdan keyin ular
orasidagi masofa necha kilometrga teng bo`ladi?
5 km/s
4km/s
?km
5 soat
5x5
=25
(km
)
4x5
=20
(km
)
25+
20=
45(k
m)
5+4
=9(k
m/s
)
9x5
=45
(km
)
80
km/s
-5 km/s
487- masala
Stansiyada 2 ta elektropoyezd bir vaqtda qarama-qarshi
yo`nalishda yo`lga chiqdi.Birinchi elektropoyezdning tezligi
80km/soat , ikkinchisining tezligi 5 km/soat 3 soatdan so`ng ular
orasidagi masofa necha kilometr bo`ladi?
3 soat
80x3=
240(km)
80-5=7
5(km/s
)
75x3=
225(km)
240+2
25=46
5(km)
488-masala
Qishloqdan shahar tomon piyoda yo`lga chiqdi va u bilan
bir vaqtda shahardan qishloq tomon velosipedchi jo`nadi.
Piyoda 4 km/soat tezlik bilan, velosipedchi esa 13 km/soat
tezlik bilan yurdi. Ular 2 soatdan keyin uchrashdilar.
Qishloq bilan shahar orasidagi masofa qanday?
? km
4 km/s
13 km/s
2 soat
51
493-masala
1) Temiryo`l stansiyasidan bir vaqtda qarama-qarshi
yo`nalishda ikkita yuk poyezdi yo`lga chiqdi. Agar birinchi
poyezd 50 km/soat va ikkinchi poyezd 40 km/soat tezlik
bilan harakat qilsa, 3 soatdan keyin ular orasidagi masofa
qancha bo`ladi?
50km/s
40km/s
3soatd
a
? km
50x3
=150
(km)
40x3
=120
(km)
150+
120=
270(
km)
493-masala
2) Temiryo`l stansiyasidan bir vaqtda qarama-qarshi
yo`nalishda ikkita yuk poyezdi yo`lga chiqdi. Agar birinchi
poyezd 50 km/soat va ikkinchi poyezd 40 km/soat tezlik
bilan harakat qilsa, necha soatdan keyin ular orasidagi
masofa 270 km bo`ladi?
50km/s
40km/s
?-soatda
270 km
50+4
0=90
(km/
s)
270:
90=3
(soa
tda)
493-masala
1) Temiryo`l stansiyasidan bir vaqtda qarama-qarshi
yo`nalishda ikkita yuk poyezdi yo`lga chiqdi va 3 soatdan
keyin ular orasidagi masofa 270 km bo`ladi. Agar
poyezdlardan biri 50km/soat tezlik bilan harakat qilgan
bo`lsa,ikkinchi poyezdning tezligini toping.
50km/s
? km/s
3soatd
a
270 km
3x50
=150
(km/
s)
270-
150=
120(
km)
120:
3=40
(km/
soat
)
52
496-masala
Sayyohlar 65 km/soat tezlik bilan 2 soat poyezdda, keyin
esa 40 km/soat tezlik bilan 3 soat avtobusda yurdilar. Shu
vaqt ichida ular qancha masofani o`taganlar?
65 km/s
40 km/s
2 soat
? km
3 soat
65x2=
130(k
m)
40x3=
120(k
m)
130+1
20=25
0(km
)
? km
4 km/s
5 km/s
2-soat
4x2=
8(km)
5x2=
10(k
m)
8+10
=18(
km)
4+5
=9(
km
/s)
9x2
=18
(km
)
501-masala
Qishloqdan shaharga qarab piyoda va u bilan bir vaqtda
shahardan qishloqqa qarab velosipedchi yo`lga chiqdi.
Qishloq bilan shahar orasidagi masofa 34 km. Piyoda bilan
velosipedchi 2 soatdan keyin uchrashdi. Piyoda 4 km/soat
tezlik bilan yurgan bo`lsa, velosipedchining tezligini toping.
5 km/s
? km/s
34km
2 soat
5x2
=10
(km
)
34-
10=
24(k
m)
24:2
=12
(km
/s
)
53
548-masala
Velosipedchi tushgacha 3 soat, tushdan keyin 2 soat yo`l
yurdi. U tushgacha 42 km yo`l yurdi. Agar velosipedchi
tushdan keyin tezligini 2 km oshirgan bo`lsa, u hammasi
bo`lib necha kilometr yo`l yurgan?
3 soat
42 km
2 soat
? km
? km
14km/s
16km/s
42:3
=14(
km/s
)
14+2
=16(
km/s
)
16x2
=32(
km)
42+3
2=74
(km)
578-masala
Farg
’ona va Qo`qon shaharlari orasidagi masofa 170 km. Bu
shahardan bir-birlariga qarab bir vaqtda ikki mototskilchi yo`lga chiqdi.
Birinchi mototskilchi butun yo`lning o
’ndan bir qismini, ikkinchisi
beshdan bir qismini bosib o
’tdi.Shu vaqtda ular uchrashadimi? Agar
uchrashmasa, ular shu vaqtda bir-birlaridan qanday masofada
bo`lganlar?
170 k
m
1/10
1/5
170
:10
=17
(km
)
170
:5=
34(
km
)
17+
34=
51(
km
)
170
-51
=11
9(k
m)
621-masala
Termiz va Denov shaharlari orasidagi masofa 180km. Bu
ikki shahrdan bir-birlari tomon bir vaqtda ikkita avtobus
yo`lga chiqdi.Avtobuslardan biri butun yo`lning yarmini,
ikkinchisi esa butun yo`lning uchdan bir qismini o`tgan
paytda avtobuslar orasidagi masofa qancha bo`ladi?
180 k
m
1/2
1/3
?km
180:
2=90
(km)
180:
3=60
(km)
90+6
0=15
0(km
)
180-
150=
30(k
m)
54
639-masala
Bir qishloqdan ikki otliq qarama- qarshi yo`nalishda yo`lga
chiqdi.Bu
otliqlardan
birining
tezligi
14km/soat,
ikkinchisining tezligi 12 km/soat Otliqlar 4 soat yo`lda
bo`lsalar 14+12; 14x4; 12x4, 14x4+12x4, (14+12)x4
ifodalarning ma`nosini tushuntiring.
? km
12
km/s
14
km/s
4 soa
t
33 km
5 km/s
? km/s
3-soat
3x5=
15(k
m)
33-15
=18(
km)
18:3
=6(k
m/s)
673-masala
Yangioboddan Toshkentgacha 122 km. Avtobus
Yangioboddan yo`lga chiqib, 48 km/soat tezlik bilan 2
soat yurdi. Toshkentgacha yana necha kilometr yo`l
qoldi?
122 km
48km/s
2 soat
? km
48x
2=9
6(km)
122
-96=
26(k
m)
55
679-masala
Ertalab soat 10da temir yo`l vokzalidan qarama-qarshi
yo
’nalishda ikki poyezd yo’lga chiqdi va soat 13 da ular
orasidagi masofa 330 km bo
’ldi. Agar poyezdlardan birining
tezligi 50 km/soat bo`lsa, ikkinchi poyezdning tezligini
toping.
330 km
1
1
3
3
00
00
1
1
3
3
00
00
1
1
0
0
00
00
50 km/s
?km/s
13-
10=
3 so
at
3x50
=15
0(km
)
330
-
150=
180(
km
)
180
:3=
60(
km/
s
)
694-masala
1) ikkita avtomabil bir xil tezlik bilan harakat qildi va biri 9
soat, ikkinchi 4 soat yo`lda bo`ldi. Agar birinchi avtomobil
ikkinchisidan 320 km ortiq yo
’l yurgan bo’lsa, har bir
avtomobil necha kilometr yo`l yurganini toping.
X
X+320
9 soat
4 so
at
? km/s
? km
/s
9-4=5(soat
)
320:5=64(k
m/s)
64x9=576(k
m)
64x4=256(k
m)
694-masala
2) Yuk avtomobili 15 soatda 579 km yo`l yurishi kerak. U
qishloq yo
’lidan 35 km/soat tezlik bilan 9 soat yurgandan
keyin katta tekis yo
’lga chiqdi. Belgilangan vaqtda manzilga
yetib borish uchun u qolgan yo
’lni qanday tezlik bilan
yurishi kerak?
579 km
15 soat
35 km/s
9 soat
? soat
? km/s
9x35=
315(km
)
579-31
5=264(
km)
15-9=6(
soat)
264:6=
44(km
/s)
56
723-masala
Bir samolyot 2 soat, ikkinchisi esa 5 soat uchdi. Ikkinchi
samolyot birinchisiga qaraganda 2100 km ortiq masofani
uchib o`tdi. Agar samolyotlarning tezligi bir xil bo`lsa,
ularning har biri qanday masofani o
’tagan?
2 soat
5 soat
X+2100
X km
5-2=
3(so
at)
2100
:3=
700(
km
/s
)
700x
2=14
00(
km
)
700x
5=35
00(
km
)
771-masala
Bir poyezd 62 km/soat tezlik bilan 372 km, ikkinchi poyezd 71
km/soat tezlik bilan 568 km yo’lni o’tdi. Ikkinchi poyezd birinchi
poyezdga nisbatan necha soat ko’p yo’lda bo’lgan?
62 km/s
71 km/s
568 km
372 km
Soat-?
Soat-?
372:
62=6
(soa
t)
568:
71=8
(soa
t)
8-6=
2 (sa
ot ko
’p)
774-masala
1) Otliq bir xil tezlik bilan 65 km yurdi. U to’xtaguncha 3 soat,
to’xtagandan so’ng yana 2 soat yurdi. Otliq to’xtaguncha necha
kilometr va to’xtagandan so’ng necha kilometr yo’l yurgan?
3 s
3 s
2 s
2 s
65 km
?km
? km
Bir xil tezlik
bilan
Bir xil tezlik
bilan
65:5=
13(km/
s)
13x2=
26(km)
13x3=
39(km)
Javob:
Otliq to’xtaguncha
39 km to’xtagandan so’ng
26 km yo’l yurgan
57
774-masala
2) Otliq to’xtaguncha 39 km, to’xtagandan so’ng 26 km yurdi. U
yo’lda 5 soat bo`ldi. Agar otliq bir xil tezlik bilan yurgan bo’lsa,
to’xtaguncha necha soat, to’xtagandan so’ng necha soat yurgan?
?
?
s
s
? s
? s
65 km
25 km
39 km
Bir xil tezlik
bilan
Bir xil tezlik
bilan
39+26=65(km)
65:5=13(km/s)
39:13=3(soat)
26:13=2(soat)
Javob: Otliq
to’xtaguncha 3 soat,
to’xtagandan so’ng 2
soat yurgan
779-masala
Ikki poyezd bir vaqtda bir-biriga qarab yo’lga chiqdi. 1-poyezdning
tezligi 65 km/soat, ikkinchi poyezdning tezligi 70 km/soat.Agar
uchrashguncha 2-poyezd 280 km yo’l yurgan bo’lsa, 1- poyezd qancha
yo’l yurgan?
280 km
70 km/s
65 km/s
? km
280
:70=
4(so
at)
65x4
=256
(km)
Javob: 1
-
poyezd
256 km
yo’l yur
gan
22 km
806-masala
Sayyohlar kuni bo’yi 22 km yo’l yurishdi. Ular 3 soatda
4 km/soat tezlik bilan yurishdi. Qolgan yo’lni 5 km/soat
tezlik bilan o`tishdi. Sayyohlar necha soat yo’lda
bo’lishgan?
3 soat
?soat
4 km/s
? km
? km
5 km/s
3x4=
12(km
)
22-12
=10(k
m)
10:5=
2(soat
)
58
827-masala
1)Yonilg’i quyish tarmog’idan bir vaqtda qarama-qarshi
yo`nalishda ikki avtomobil yo’lga chiqdi. Ulardan
birining tezligi 60km/soat, ikkinchisining tezligi 70
km/soat. 3 soatdan keyin bu avtomobillar orasidagi
masofa necha kilometr bo’ladi.
60 km/s
70 km/s
? km
3 soat
60x3=
180(km)
70x3=
210 (k
m)
180+2
10=39
0(km)
827-masala
1)Yonilg’i quyish tarmog’idan bir vaqtda qarama-qarshi
yo`nalishda ikki avtomobil yo’lga chiqdi. Ulardan
birining tezligi 70 km/soat. 3 soatdan keyin bu
avtomobillar orasidagi masofa 390 km bo’lsa, ikkinchi
avtomobil tezligini toping.
? km/s
70 km/s
390 km
3 soat
70x3=210(k
m)
390-210=18
0(km)
180:3=60(k
m/soat)
835-masala
Velosipedchi 4 soatda 40 km yo`l yurdi.
Qaytishda uning tezligi 2 km ga kam bo’ldi.
Qaytishda
u
necha
soat
sarfladi?
40 km
4 soat
? km/s
x-2 km/s
? soat
40:4
=10 (
km/s
)
10-2
=8 (k
m/s)
40:8
=5 (s
oat)
59
860-masala
Aeroportdan bir vaqtda ikki samolyot qarama qarshi
tomonga qarab uchib ketdi. 10 minutdan keyin ular
orasidagi masofa 270 km bo’ldi. Agar 1- samolyotning
tezligi 15 km/min bo’lsa, 2-samolyotning tezligini
toping.
270 km
10min
15km/min
? km/min
15x10
=150(
km)
270-1
50=12
0(km)
120:1
0=12(
km/m
in)
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.
Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi. T.5. –T
O‟zbekiston, 1997. – 384 b.
2.
Karimov I. A Barkamol avlod O‟zbekiston taraqqiyotining poydevori
T.: sharq 1997.
3.
Axmedov M, Abdurahmonova N,Jumayev M. 1-sinf uchun
Matematika darsligi. T, 2014. – 159 b.
4.
Axmedov M, Mirzaahmedov M. Matematika – 4 sinf darsligi. – T,
2003.
5.
Abdurahmonova N, O‟rinbayeva L. Matematika – 2 sinf darsligi. – T,
2014.
6.
Burxonov S, Xudoyorov O‟, Norqulova Q Matematika – 3 sinf
darsligi. – T, 2014.-208 b.
7.
Axmedov M, Mirzaahmedov M. 4 – sinfda matematika. O‟qituvchilar
uchun qo‟llanma – T, 2003.
8.
Axmedov M, Ibragimov R, Abdurahmonova N,Jumayev M. 1-sinfda
matematika. O‟qituvchilar uchun qo‟llanma. T, 2002.
9.
Umumiy o‟rta ta‟limning Davlat Ta‟lim Standarti va o‟quv dasturi.
Boshlang‟ich ta‟lim. T, 2005 yil 5 son.
10.
Nurmatov A, Ahmadjonov I, Levenberg L. Boshlang‟ich sinflarda
matematika o‟qitish metodikasi. T, 1991.
11.
Bikbayeva N.U., Boshlang‟ich sinflarda matematika o‟qitish
metodikasi. T, 1998.
12.
11. Bikbayeva N.U., Matematika – 4 sinf darsligi. – T, 2013.208 b.
60
MUNDARIJA
1.
Harakatga doir masalalar tipik arifmetik masala
sifatida……………………………………………………...3
2.
Tezlik va vaqt bo‟yicha masofani aniqlash ………………..7
3.
Masofa va tezlik bo‟yicha vaqtni topish…………………11
4.
Masofa va vaqtga ko‟ra tezlikni topish…………………...15
5.
Harkatga doir masalalar ko‟rinishlari va ular ustida
ishlash usuliyoti…………………………………………..22
6.
Harakatga dor masalalarni yechishda axborot
texnologiyalardan foydalanishning imkoniyatlari………..32
MUHARRIR:
I. Subhoniy
TEXNIK MUHARRIR:
A.Qalandarov
MUSAHHIH:
M.Bafoyeva
SAHIFALOVCHI:
M.Ortiqova
Nashriyot litsenziyasi A-1 № 118 08.12. 2010. Original –
maketdan bosishga ruxsat etildi. 25.12.2014. Bichimi
60x84. Kegli 16 shponli. «Times» garn. Ofset bosma
usulida bosildi. Ofset qog`ozi. Bosma tabog`i 3.75 Adadi 300.
Buyurtma №4. Bahosi kelishilgan narxda.
Buxoro Matbuot va axborot boshqarmasi
“Durdona” nashriyoti: Buxoro shahri, Namozgoh
ko`chasi, 97.
“Sharq-Buxoro” MCHJ bosmaxonasida chop etildi.
Buxoro shahri, M.Iqbol ko`chasi, 11
Do'stlaringiz bilan baham: |