|
Asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar quyidagilardan iborat:
1. Yalpi ichki mahsulot (YaIM).
2. Yalpi milliy mahsulot (YaIM).
3. Sof milliy mahsulot (NKP).
4. Milliy domen.
5. Shaxsiy daromad.
6. Ixtiyoriy daromad.
7. Ixtiyoriy daromad.
Yalpi ichki mahsulot - bu uchun yaratilgan yakuniy mahsulot qiymati ma'lum davr belgilangan davlat hududida joylashgan ishlab chiqarish omillari yordamida ma'lum bir mamlakat hududida ishlab chiqarishni amalga oshiruvchi ishlab chiqaruvchilar tomonidan vaqt. Yalpi ichki mahsulot yopiq iqtisodiyotda yalpi milliy mahsulotga teng.
Yalpi milliy mahsulot - bu ma'lum bir mamlakat fuqarolariga, shu jumladan boshqa mamlakatlarga tegishli bo'lgan ishlab chiqarish omillaridan foydalanish natijasida ma'lum vaqt ichida (odatda bir yil) iqtisodiyotda ishlab chiqarilgan moddiy ne'matlar va xizmatlar.
Moddiy ne'matlar va xizmatlar deganda yil davomida yakuniy iste'mol uchun sotib olinadigan va keyinchalik qayta ishlash uchun oraliq mahsulot sifatida foydalanilmaydigan tovarlar tushuniladi.
Yalpi milliy mahsulot bir necha shakllarda hisoblanadi.
Dastlab hisoblangan nominal YaIM- yilda hisoblangan davlat tomonidan yil davomida ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlar miqdori joriy narxlar. Bu mahsulotga inflyatsiyaning oshishi hisobiga mahsulotning ko'payishi kiradi. Shuning uchun real rasmni aks ettirish uchun real YaIMni hisoblash kerak.
Haqiqiy YaIM deganda yil davomida mamlakat tomonidan ishlab chiqarilgan va narxlarning inflyatsion o'sishini hisobga olgan holda hisoblangan yakuniy mahsulot va xizmatlar miqdori tushuniladi.
Bundan tashqari, iqtisodiyotni tartibga solish uchun iqtisodiyotni tartibga solishning asosiy yo'nalishlarini - potentsial YaIMni ishlab chiqish imkonini beradigan yana bir ko'rsatkich hisoblab chiqiladi.
Potentsial YaIM - bu iqtisodiyotda mahsulotning eng oqilona taqsimlanishi va maksimal mumkin bo'lgan bandlik mavjud bo'lganda yaratilishi mumkin bo'lgan tovarlar va xizmatlar miqdori. Bozor iqtisodiyoti sharoitida bu mumkin emas, shuning uchun bu ko'rsatkich iqtisodiyot uchun maqbul bo'lgan nazariy qiymat sifatida hisoblanadi. Potentsial va real YaIM o'rtasidagi farq YaIM taqchilligidir. Vazifa davlat iqtisodiyoti YaIM taqchilligini kamaytirishdan iborat.
Hatto haqiqiy BHII ham jiddiy xatolarga ega, chunki u takroriy hisoblashni o'z ichiga oladi, ya'ni sanoatning biri uchun u tomonidan yaratilgan mahsulot yakuniy, ikkinchisi uchun - oraliq yoki xom. Qayta hisoblashdan ozod qilingan holda, biz sof milliy mahsulotni (NNP) olamiz.
Sof milliy mahsulot (NP) real yalpi milliy mahsulot (YaMM) va amortizatsiya to‘lovlari (A) o‘rtasidagi farqga teng.
Amortizatsiya ajratmalari (A) deganda ishlab chiqarish jarayonida sarflangan asosiy kapitalni, ya'ni hisobot davrida (yilda) eskirgan asbob-uskunalar, mashinalar va mexanizmlarni almashtirish uchun zarur bo'lgan mablag'larni tiklash uchun amalga oshiriladigan mablag'lar tushuniladi.
NNP=YaMM-A.
Yalpi milliy mahsulot ikki asosiy shaklda hisoblanadi: natura va pul yoki qiymat.
YaIMning tannarx shakli iqtisodiyotning turli davrlardagi faoliyatini solishtirish imkonini beradi.
YaIMning tabiiy-moddiy shakli mahsulotni shaxsiy iste'mol, sanoat iste'moli va davlat iste'moli uchun taqsimlash imkonini beradi. Barcha ishlab chiqarilgan mahsulot iste'mol qilish maqsadida uchta asosiy sub'ekt tomonidan ishlab chiqariladi: uy xo'jaliklari, firmalar va davlat. Agar jamiyat shaxsiy iste'mol mahsulotini ko'proq ishlab chiqarsa, uy xo'jaliklari ishlab chiqarilgan barcha mahsulotni iste'mol qilish uchun etarli daromad olishlari kerak. Agar jamiyatda davlat iste'molining ko'proq mahsuloti yaratilsa, soliqlar yordamida daromadlar davlat foydasiga qayta taqsimlanadi, shunda mahsulot ham to'liq iste'mol qilinadi va "qo'shimcha" pul boshqa sub'ektlar qo'lida to'planmaydi. uni sarflash imkoniyati yo'qligi sababli.
Yana bir muhim ko'rsatkich milliy - millatning mavjud bo'lgan davrida yaratgan boyligi miqdoridir.
Makroiqtisodiyotning markaziy toifalaridan biri bu narx darajasi (P). Makroiqtisodiyotda narxlarning o'zgarishi darajasini tavsiflovchi ko'rsatkich mavjud. U joriy davrdagi iste'mol tovarlari narxlari yig'indisining o'tgan davrdagi iste'mol tovarlari narxlari yig'indisiga nisbati sifatida hisoblanadi. Iste'mol narxlari indeksi:
P0 - o'tgan davr uchun iste'mol tovarlari narxlari yig'indisi;
?P1 - joriy davr uchun iste'mol tovarlari narxlari yig'indisi.
Butun NNP shaxsiy va sanoat iste'moli uchun tovarlar va xizmatlardan iborat. Shaxsiy iste'mol uchun ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlar iste'mol tovarlari, ularga belgilangan narxlar esa iste'mol narxlari deb ataladi.
Shuni ta'kidlash kerakki, iste'mol tovarlari assortimenti oddiy iste'mol uchun zarur bo'lgan bir qator mahsulotlarni o'z ichiga oladi. Ularning minimal to'plami "iste'mol savati" (?P) deb ataladi. To'lov iste'mol savati davlat tomonidan nazorat qilinadigan yoki amalga oshiriladigan eng kam, pensiya, nafaqa va boshqa ijtimoiy nafaqalarni belgilashga xizmat qiladi.
Iste'mol savati hisobi yordamida inflyatsiya darajasi aniqlanadi.
Sof milliy mahsulotga korxona foydasi va ish haqi fondi kiradi.
Ish haqi fondi bo'yicha soliqlarni to'lagandan so'ng, aholi nominal ish haqi shaklida shaxsiy daromad oladi - naqd pul miqdori.
Shaxsiy daromad - bu odam sarflashi mumkin bo'lgan pul miqdori emas, chunki jamiyatda har bir daromad oluvchi to'lashi kerak bo'lgan soliqlar va majburiy to'lovlar mavjud.
Agar biz barcha soliqlar va majburiy to'lovlarni olib tashlasak, to'g'ridan-to'g'ri o'tkazmalarni qo'shsak, bu holda biz bir martalik daromad olamiz, ya'ni odam o'z xohishiga ko'ra sarflashi mumkin bo'lgan pul miqdorini olamiz.
Pensiya va stipendiyalar ko'rinishidagi to'g'ridan-to'g'ri o'tkazmalarga qo'shimcha ravishda, ijtimoiy yordam ko'rsatish shaklida bilvosita transfert to'lovlari mavjud. past narxlar bir qator mahsulotlar uchun, transport, tibbiyot, ta'lim uchun, bu imtiyozlarni yanada qulayroq qilish uchun.
To'g'ridan-to'g'ri va bilvosita o'tkazmalar deganda, mehnat xarajatlarini hisobga olmasdan amalga oshiriladigan, aholining turli toifalari uchun normal turmush darajasini saqlab qolish uchun davlat xarajatlari tushuniladi.
Ixtiyoriy daromadga bir qator omillar ham ta'sir qiladi:
1-O'z-o'ziga xizmat ko'rsatish;
2-o'zini o'zi ta'minlash;
3-ekologiya;
4-dam olish.
Masalan, o'z-o'ziga xizmat ko'rsatish va o'zini o'zi ta'minlash o'zi uchun xizmatlar (kir yuvish) yoki mahsulotlar (mamlakatda yetishtirilgan sabzavot va mevalar) yaratish asosida ixtiyoriy daromadning oshishiga olib keladi.
Ekologik ko'rsatkichlarning yomonlashishi, aksincha, salomatlikni saqlash bilan bog'liq xarajatlarning oshishiga olib keladi.
3. Makroiqtisodiyotning rivojlanishi.
Keling, bizning fikrimizcha, muhim bir fikrni aytaylik. Har bir insonning o'z optimal darajasi bor. Agar bu ko'rsatkich kritik qiymatga yetsa, bu yomon. Masalan, ishsizlikning nolga tengligi, inflyatsiyaning yo‘qligi, ishlab chiqarish quvvatlaridan to‘liq foydalanish IQTISODIYOTga yuqori ishsizlik, giperinflyatsiya va bo‘sh ishlamasligi kabi salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Har qanday makroiqtisodiy ko'rsatkich uchun nazariy jihatdan optimal darajaning mavjudligi talab va taklif o'rtasidagi kurash modeli bilan belgilanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
