Доц. Казаков А. Н. 2022 г

Нуқталар усули.
Бу усулдан воқеа ва ҳодисаларнинг географик тарқалишини статистик маълумотлар асосида тасвирлашда фойдаланилади.Нуқталар усулида миқдор ва сифат кўрсаткичлари нуқталар ёрдамида тасвирланади. Миқдор кўрсаткичлари нуқталарнинг сони, катта-кичиклиги билан тасвирланса, сифат кўрсаткичларини уларнинг ранги билан тасвирлаш мумкин. Бир картада бир хил катталикдаги ва ҳар хил рангдаги нуқталар ёрдамида бир қанча воқеа ва ҳодисаларнинг географик тарқалишини кўрсатса бўлади.Масалан,
Ўзбекистоннинг географик атласида(1999),чорвачилик картасида қорамоллар, сигирлар, қоракўл қўйлари,оддий қўйлар ва эчкилар 5 хил рангли нуқталар билан кўрсатилган. Чорва моллари сонини кўрсатиш учун ҳар бирнуқта неча бош чорва молини билдириши белгилаб олинган.Масалан, ҳар 15000 қоракўл қўй бир нуқта, 15000 та оддий қўйва эчки бир нуқта деб қабул қилинади. Қоракўл қўйлари қизилрангли, жайдари қўйлар сариқ рангли, эчкилар эса қизил рангли нуқталар билан тасвирланган. Воқеа ва ҳодисаларнинггеографик тарқалишини тўғрироқ кўрсатиш учун статистик маълумотлар туман доирасида берилиши керак.Нуқталарни жойлаштиришда кўрсатилмоқчи бўлган предметларнинг ҳақиқий тарқалиш ўрни ҳисобга олиниши керак.Масалан, чорва молларининг жойлашиши денгиз, кўллар устига тўғри келиб қолмаслиги керак.

11-расм. Нуқталар усули 2 хил кўринишда: а. ҳудудлар бўйича

нуқталар бир хил зичликда тарқалган бўлиб, ҳақиқий географик
тарқалиши аниқ эмас; б. ҳудудлар бўйича нуқталар ҳар хил
зичликда тарқалган натижада географик тарқалиш тўғри кўрсатилган.

Нуқталар билан миқдор кўрсаткичларигина берилмасдан,фақат географик тарқалиши ҳам кўрсатилиши мумкин. Масалан,Дунёнинг ижтимоий-иқтисодий географияси атласида (9-синф2000) чорвачилик картасида фақат географик тарқалиш ҳар хил рангдаги нуқталар билан кўрсатилган.Нуқталар усули мавзули карталар тузишда кўп қўлланилади.Бу усулдан Бошқа усуллар Билан биргаликда ҳам фойдаланилади, бунда картанинг мазмуни бойийди. Нуқталар усули картограмма, картодиаграмма, сифатли ранг ва ареал усуллари билан бирга қўлланилиши мумкин. Ўзбекистонни ижтимоий ва иқтисодий атласидаги (8-синф, 2000 йил), «Донлиэкинлар»картасида нуқталар усули картограмма ва картодиаграмма усули билан бирга қўшиб тасвирланган.Мавзули карталарда миқдорни кўрсатиш учун ҳар хил катталикдаги нуқталар Ишлатилиши мумкин.

Бу аҳоли карталарида кўпроқ ишлатилади.Воқеа ва ҳодисалар нуқта билан тасвирланганда кўрсаткич тўлиқ нуқтага етмаса, горизонтал штрих чизиқлар билан ҳамкўрсатиш мумкин. Масалан, бу Ўзбекистоннинг ўша ижтимоий-иқтисодий атласидаги Донли экинлар картасида берилган.