Доц. Казаков А. Н. 2022 г

Картограмма.
Муайян чегарадаги (асосан, маъмурий чегара доирасидаги) воқеа ва ҳодисаларни нисбий миқдорда кўрсатиш усулига айтилади. Картодиаграммага ўхшаб картограмма усули ҳам статистик усул бўлиб, кўпроқ ижтимоий-иқтисодий карталар тузишда қўлланилади. Лекин бу икки усул бир-биридан фарқ қилиб, картограммада нисбий миқдорда берилади. Жумладан,аҳолининг зичлиги, ялпи аҳоли миқдорида эркаклар ва аёлларсалмоғи, ишга яроқли кишилар сони, экинларининг ҳосилдорлиги картограмма усулида тасвирланади. Ундаги миқдор кўрсаткичлароч ёки тўқ қилиб берилган ранглар ёки штрихлар орқаликўрсатилади (12-расм).



12-расм. Тенг оралиқли картограмма.

Мисол учун Ўзбекистоннинг ижтимоий-иқтисодий атласидаги«Пахтачилик» картасида пахта ҳосилдорлигининг ошиб боришини рангни қуюқлашиб боришидан билиш мумкин. Бунда аввал туманлар майдондан олинадиган пахта ҳосилдорлигига қараб гуруҳларга ажратилади: 1) 20 центнердан кам. 2) 20 центнердан25 центнергача. 3) 25 центнердан 29 центнергача ва 4) 29центнердан ортиқ ҳосил олинадиган ҳудудлар, булар 4 хил қуюқликдаги ранг билан тасвирланган.Тасвирланган воқеа ва ҳодисаларни бир-бири билан таққослаш учун шкалалар ёки поғоналар орасидаги миқдорлар бир хил бўлиши керак. Мисол учун улар орасидаги умумий фарқ 5центнер.Бундай ҳолатда картани yқилиши осонлашади,кўрсаткичларни таққослаш имконияти ошади. Баъзи вақтларда миқдорлар орасидаги фарқ ҳар хил бўлмаганда таққослаш қийин

бўлади (12-расм). Баъзан карталарда воқеа ва ҳодисалардан ҳоли жойлар ҳам рангга ва штрихга бўялиб кўрсатила берилади.Масалан, пахта экилмайдиган Устюрт платоси, Қизилқум чўли ҳам ранг ва штрихлар билан кўрсатилади. Бу тўғри эмас, шунинг учунпахта экиладиган ҳудудлар аниқ чегараланиб қўйилиши керак.Оқ-қора рангда тузиладиган карталарда ранг ўрнига штрихлар қўлланилади. Штрихлаш усули қўлланилганда штрихорасидаги кўрсаткичлар фарқи тўғри танланиши лозим. Баъзан картограмма усулида тузилган карталар сиртдан қараганда тенг чизиқлар усулига ўхшайди.Диққат билан қаралса
картограммадаги кўрсаткичлар табиий ва маъмурий чегаралар асосида кўрсатилган бўлади.Умуман,картограмма усули картодиаграмма ёки нуқталар усули билан бирга қўшиб олибборилса, карта мазмун жиҳатдан анча бойийди.