Доц. Казаков А. Н. 2022 г

Сифатли ва миқдорли ранг усуллари.
Карталарда тасвирланаётган воқеа ва ҳодисаларнинг сифат кўрсаткичларининг
Ранг ёки штрих чизиқлар Билан тасвирланишига сифатли ранг усули деб юритилади (масалан 9-расм).

Бу усулни майдонларни бир хил хусусиятларига кўра бир-биридан фарқ қилишга асосланади.Масалан,Ўзбекистон географик атласидаги (1999) Ўзбекистоннинг сиёсий-маъмурий картасида ранглар билан вилоятларни ва Қорақалпоғистон ҳар хил ранглар билан бир-бирларидан ажратиб кўрсатилган.
Географик атласлардаги ҳамма географик районлаштириш карталари: табиий географик, иқтисодий географик, ландшафт вабошқа районлаштириш карталари ҳам шу усулда тузилган.Баъзан қишлоқ хўжалик, геоботаник ва ландшафт карталарни,генетик, морфологик ва хронологик хусусиятларни типларга бўлиб тасвирлаганда рангга қўшимча ҳар хил белги ва штрихлардан фойдаланилади. Бундай картанинг yқилиши қийинлашади, карта мазмуни яна чуқурлашиб, берилаётган маълумот яна ҳам кўпаяди.Бандай карталар типологик карталар деб юритилади. Сифатли ранг усулида тасвирланаётган воқеа ва ҳодисаларнинг асосанбир хил хусусиятлари тасвирланиб, сўнг яна типларга вагуруҳларга бўлиниши мумкин. Масалан, суғориладиган тупроқлар яна қадимги суғориладиган ўтлоқ воҳа тупроқлари: бўз воҳатупроқлари, тақир воҳа тупроқлари ва янги ўзлаштирилган воҳатупроқларига бўлиниши мумкин. Бу усулда тасвирланганда асосийбўлиниш (классификация) учун бир хил ранг танланади, лекин унинг гуруҳларга бўлинишлари штрихлар ёки ўта яқин рангларда берилгани маъқул.Демак, сифатли ранг усулида тасвирланаётган воқеа ваҳодисалар майдон бўйича географик жойлашиши кўрсатилади. Бу усулда тарихий карталар ҳам тузилади. Масалан, Амир Темур салтанати ва унинг парчаланиб кетишини тарихий картаси бунга мисол бўла олади.Миқдорли ранг усули. Сифатли ранг усулда кўрсаткичларранг билан тасвирланса, миқдорли ранг усулида унинг асосини миқдор ташкил қилади. Миқдор кўрсаткичлари ҳудуд бўйича тарқалган бўлиши мумкин.Масалан,Ўзбекистон географик атласидаги (1999) «Ёқилғи-энергетика картаси» да Ўзбекистон дарё ҳавзалари бўйича жами электр энергиясининг қуввати ранг билан кўрсатилиб, унинг асосида миқдор кўрсаткич ётади.Баъзан миқдор кўрсаткичлар диаграммаларда ҳам кўрсатилиши мумкин. Масалан, республикамиз дарёларининг ҳавзалар бўйича сув ҳажми куб метр ҳисобида диаграммада берилиб,ҳавзалар рангли тасвирланиши мумкин.Бу усул картографияда жуда кам ишлатилади. Баъзан сифатли ранг усули миқдорли ранг усули билан бирга ишлатилади.Масалан,аҳолининг миллий таркиби тасвирланган карталарда миллий таркиб ранг билан, унинг зичлиги штрихлар билан кўрсатилишимумкин.