Dizel yonilg’i purkashni ilgarilarilatish burchagi bo’yicha rostlash harakteristkasi. Lablratoriya ishini bajarishdan maqsad

YONISH KAM ERALARl. 
Avtomobil va traktor dizellarida ikki xil yonish kameralari qo'llaniladi: 
ajratilmagan (bir bo’shliqli) va ajratilgan (ikki bo’shliqli). Ajratilinagan kameralar 
asosan porshenda. ajratilgan kameralaring bir qismi porshenda, qolgan qismi silindr 
kallagida joylashgan bo'ladi. 
Ajratilmagan yonish kameralari 
sifatida porshen tubida joylashgan kamera va 
silindr kallagi hamda porshen tubi tekisligi orasiga joylashgan hajm xizmat qiladi. 
Bunday kameralarda yonuvchi aralashma hosil qilishning hajmiy, hajmiy-pardali va 
pardali usullari mavjud. 
2-rasm.Hajmiy yonuvchi aralashma hosil qiluvchi kamerasi bor dizelning
yonish kameralari: 
Yonuvchi aralashmani hajmiy usulda tayyorlash 
(2.1-rasm). Yonuvchi 
aralashma kameraning butun hajmida hosil qilinadi. Bunday kameralarda siqilgan 
havoning harorati kamera devorlari haroratidan ancha yuqori bo‘ladi. Yonilg‘i nisbatan 
«sovuq» kamera devorlariga urilganda yonish jarayoni yomonlashadi, qurim hosil 
bo‘ladi va dizel tutun chiqarib ishlaydi. 
Uyurma kamerali dizellar
.
Bu turdagi kameralar 2-rasm, a, b. v, d larda tasvirlangan. 
Porshen yu.ch.n.ga tomon harakat qilganda zaryadning bir qismi porshenning ustidagi 
bo‘shliqdan birlashliruvchi kanal orqali uyurma kamera 2 ga o'tadi. 

---

2.3-rasm. Uyurma kameralarning turlari 
Kanalning yo'nalishi, shuningdek, uyurma kameraning shakli uning ichida havo 
zaryadining aylanma harakatga kelishini ta’minlaydi.
Oqib o‘tayotgan zaryadning 
tezligi siqish paytida ortadi va porshen yu.ch.n.ga 10...15° yetmasdan tezlik eng katta 
(100...200 m/s) qiymatga erishadi. 
Foydalaniladigan 
jixozlar 
va 
asboblar: 
dizelni 
tormozlaydigan 
stend, 
momentoskop(yonilg’ining purkashni boshlanishini kxrsatadigan asbob), burchag 
ulchaydigan asbob, har xil kalitlar, tirsakli valni aylantiradigan dasta. 
Umumiy ma’lumot: 
Har bir dizel uchun yonilg’i purkashning ilgarilatish burchagini optimal qiymati
bulib, u tajribalar asosida tanlanadi.Yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagi katta bulsa, 
alangalanishning kechikish davri ortadi, bosim past buladi. 
Natijada yonishning asosiy –tez yonish fazasi boshlanguncha gilindr ichida kup 
mikdorda yonilg’i buglanadi va birdaniga alangalanadi,bu esa yonish jarayonini 
shiddatli o’tishina va bosmni oshish tezligini me’yordan oshib ketishiga olib keladi . 
Bundan tashkari , eng yuqori bosimga porshen yuqori chekka nuktaga yetmasdan 
erishiladi. Bu esa sikishdagi ishni keskin ortishiga va kengayishdagi ishni kamayishiga 
olib keladi. Bunday sharoitda yonish jariyoni samarali bulmaydi. 
Yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagi kichik bulsa, yonish jarayoning asosiy 
kismi kengayishdavrida sodir buladi, natijalda yonishning umumiy davri uzayib 
ketadi,bosim ortishi va bosim ortish tezligi sekinlik bilan boradi.Buning natijasida 
kengayish davrida issiqlik ko’p yxkotiladi, dizelning quvvati, tejamkorlini keskin 

---

yomonlashadi, porshenk,gilindlar blokining golovkasi va gilindr gilzasi kizib ketadi, 
ishlatilgan gazlarning harorati va tutunliligi keskin ortadi. 
Yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagini kechikish giklni maksimal haroratini 
pasayishina olib keladi, bu esa uz navbatida azot oksidlarini va uglevolorodlarni 
kamaytiradi. 
Yuqorida keltirilgan tahlildan ko’rinib turibdiki, yonilg’i purkashini eng qulay 
ilgarilatish burchagi har bir dizel uchun tajriba yuli bilan tanlaniladi. U yonish 
kamerasining turiga, siqish darajasiga, yonilg’ining turiga, yonilg’i uzatuvchi 
jixozlarning ishlashiga va tirsakli valning aylanishiga bog’liq. Dizel purkashni optimal
ilgarilatish burchagida ishlaganda, eng yuqori bosimga porshenk yuqori chekka 
nuqtadan 8...12 gradus utganda erishadi va eng katta quvvat hamda tejamkorlik 
ta’minlaniladi. 
Laboratoriya ishini bajarish tartibi. 
Yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagini rostlash harakteristkasini olishdan avval, bu 
burchakni dizelni ishlab chikkan zavodning tavsiyasiga mos kelishini tekshirish kerak. 
Urnatilishi yekrak bulgan ilgarilatish burchagi YaMZ-236 va YaMZ-238 dizellarni 
ilgarilatish burchagini avtomat ravishda rostlaydigan moslamasini muftasida 
kursatilgan. 
Zavod tavsiya etgan purkashni ilgarilatish burchagini tugri urnatilganligini tekshirish 
uchun quyidagilarni bajarish kerak. 
1.Yonilg’i purkashini ilgarilatish burchagini avtomat ravishda rostlovchi muftasidagi 
«a» belgi bilan yonilg’i nasosini harakatga keltiruvchi yarim muftadagi «a» belgini 
joylashgan holatini tekshirish kerak, bu belgi bir tamonda bulishi kerak. 
2.Yonilg’i nasosni birinchi sekgiyasini yuqori bosimli yonilg’i quvuri nasos 
shtutseridan ajratiladi. 
3.Ajratilgan yonilg’i quvurini shtutseriga momentoskop urnatiladi (5- rasm). 
4.Tirsakli valni aylanishlar sonini rostlovchidagi yonilg’ini uzatish miqdorini 
o‘zgartiradigan skobani yonilg’ini maksimal uzatadigan xolatiga urnatish kerak. 
5.Kul orkali harakatga keltiriladigan yonilg’i, yonilg’i nasos orqali 2...3 daqiqa 
davomida yonilg’ini tizimga xaydash kerak. 
6.Shisha naychada yonilg’i paydo bulguncha tirsakli valni soat mili harakati yunalishi 
bo’yichaaylantirish kerak. 
7.Tirsakli valni aylantirish davomida shisha naychadagi yonilg’i satxini uzgarishi 
kuzatilib boriladi.Yonilg’i satxining kutarilishini boshlanishida tirsakli valni shkividagi 
belgisi taksimlovchi shesternyani kopkogidagi sonni to’g’risida turishi kerak, shuning
bilan birgalikda bu son nasosni muftasidagi songa yoki maxovikdagi shunday son 
maxovik karteridagi ko’rsatkich bilan mos tushishi kerak
Agarda yonilg’i satxining kutarilish paytida belgilar bir-biriga to’g’ri 
kelmasa,yonilg’i nasosini harakatga keltiruvchi muftani boltini bushatib,uni flanepi 
bo’yicha to’g’ri keladigan tamonga silkitib boltni yana joyiga kotiriladi va purkashni 
ilgarilatish burchagi kaytadan tekshirilib kuriladi. Belgilarni bir chizik oraligi bxyicha 
mos kelmasligiga yul kuyiladi. Naychada yonilg’i satxini kutarilishi boshlanishida 
belgilar mos kelish xolatidan utib ketsa, yonilg’i nasosining valni harakatga keltiruchi 
muftani aylanma harakat yunalishi tamonga burish kerak. Harakatga keltiruvchi valning 

---

muftasini uning flanegiga nisbatan bir chizik oraligida siljishi maxonikdagi yoki 
taksimlovchi shesternyalarni kopkogidagi belgilarni turt chizik oraligiga mos keladi. 
8.Yonilg’ini purkashni ilgarilatish burchagini rostlagandan keyin nasos valini harakatga 
keltiruvchi mufa bilan uning flanegidagi chiziklarni o’zaro xolatini belgilab qo’yish 
kerak va shu xolatda birinchi tajriba utkaziladi. 
9.Dvigatelni yurgazib yuborib, uning harorati me’yoriga yetganidan keyin ukituvchi 
tavsiya rejimda birinchi tajriba utkaziladi.Tajriba davomida yonilg’i va xavoni sarfi, 
dvigatelni tormozlanish kuchi, tirsakli valni aylanishlar soni, sovitish tizimidagi 
suyuqlikni va moyni tizimidagi joyni harorati, ishlatilgan gazlarni harorati, atrof 
muxitni harorati va bosimi, yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagi ulchanadi va qayd 
kilinadi har bir tajriba uch martadan qaytarilib, xisoblashlarda o’rtacha qiymati olinadi. 
10.Keyingi tajribalar yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagini 5 gradius oralik bilan 
kechikish va ilgarirok purkash tamoniga uzgartirib 7...9 tajriba utkaziladi va yuqorida 
ko’rsatilgan kursatkichlar ulchab olinadi. 
Hisobotning mazmuni. 
Hisobotda laboratoriya ishini maqsadi, foydalaniladigan asboblar va jixozlar to‘risida 
ma’lumot, yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagi bo’yicha rostlash harakteristkasini 
olish uslubi keltirilishi kerak. Tajriba natijasida olingan ma’lumotlarga asosan dizelni 
quvvatini, yonilg’ini soatiga va solishtirma sarfini, havoning soatiga sarfini, havoning 
ortiklik koeffigientini xisoblab yonilg’i purkashini ilgarilatish burchagiga nisbatan 
ularni uzgarish grafigini chizish va tahlil qilish kerak. 
Tekshirish savollari. 
1.Dizelni yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagi bo’yicharostlash harakteristkasini 
olishdan maqsad nima? 
2.Yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagi optimal qiymatidan kam bo’lsa (kechikib 
purkalsa) qanday xodisa ruy beradi? 
3.Dizelni ishlab chiqqan zavodning tavsiyasiga mos keladigan purkashni ilgarilatish 
burchagi qanday tekshiriladi? 
4.Yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagi optimal qiymatidan kup bulsa qanday xodisa 
ruy beradi? 
5.Yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagini optimal qiymati deganda nimani 
tushunasiz?
6.Yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagi optimal qiymatidan kam bulsa (kechiksa), u 
qanday qilib rostlanadi? 
7.Yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagi optimal qiymatidan ortik bulsa (barvaqtrok 
purkalsa), u qanday qilib rostlanadi? 
8.Momentoskop nima va nima uchun kerak? 
9.Yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagini rostlash harakteritkasini olish uslubi 
nimadan iborat? 
N
e 
G
T
 
N
e 
ge 

оп 

 
G
T
 
ge 
ВМ
Т 

---

Dizelning quvvatini yonilg’i solishtirma sarfini, yonilg’i purkashni ilgatilatash
burchagiga bog’liqligi. 
Indikator diagrammaning yonilg’i purkashni ilgarilatish burchagiga bog’liqligi 
 
1.
P
max 

ВМТ
ВМТ

ПКВ