Дизартрия (лат.) (дис — нарушение признака или функции, артрон — сочленение)

а) Қуйидаги артикуляцион-сенор схемалар машқлари орқали артикуляцион ҳаракатлар сезувчанлигини ривожлантириш

• •иккилаблик: лаблар пассив жипслашади, ушбу ҳолатда туради, кейинчалик боладан ушбу жипслашган лаблар орасидан пуфлаш сўралади;
• •лаб-тиш: логопед чап қўл кўрсаткич бармоғи билан боланинг юқори лабини тишларни кўрсатган ҳолда кўтаради, ўнг қўлининг кўрсаткич бармоғи билан пастки лабни тепага юқори тишлар даражасига кўтариб боладан пуфлашни сўрайди.
• •тил-тиш: тил тишлар орасига қўйилиб ушлаб турилади;
• •тил-алвеоляр: тил учи юқорига кўтарилиб алвеоляр ўсимта олдида босиб, боладан пуфлаш сўралади.
• •тил-танглай: боланинг боши бироз орқага ирғитилади, тилнинг орқа қисми қаттиқ танглайга кўтарилади, боладан йўтал ҳаракатларини амалга ошириш сўралади ва унинг диққати тил ва танглайнинг ҳаракатларига қаратилади.

б) Артикуляцион гимнастика

• Ўзига хос хусусиятлари:
• Массаждан кейин олиб борилади;
• Тактил-проприоцептив стимуляция, статик-динамик сезгиларни, аниқ артикуляцион кинестезияларни ривожлантиришда катта аҳамиятга эга;
• Дастабки босқичларда сақланиб қолган анализаторлар фаолиятини максимал даражада қўллаш мақсадга мувофиқ (кўрув, эшитув, тактил);
• Кўп машқлар юмилган кўзлар билан амалга оширилади, бунда бола диққати проприоцептив сезгиларга қаратилади;
• Дизартриянинг шакли ва артикуляцион аппаратнинг жароҳатланганлик даражасига қараб артикуляцион гимнастика фарқланади.
• Нутқий мушакларнинг ҳаракатчанлигини ривожлантиришда юзнинг мимик мушаклаир учун машқлар қўлланилади.

Артикуляцион гимнастика

• Пассив гимнастика – бола фақатгина механик таъсир ёрдамида, яъни логопеднинг қўли, зонд, шпател (куракча) ёрдамида ҳаракатни амалга оширади. Бир неча марта такрорий машқлардан сўнг меҳаник ёрдамсиз ушбу машқ 1-2 марта бажариб кўрилади, яъни пассив машқлардан дастлаб пассив–фаол машқларга ўтилади ва кейинчалик логопед йўриғи бўйича мустақил бажаришга ўтилади.
• Фаол гимнастика – турли нутқий органлар учун машқлар тизими бўлиб, логопед йўриқномаси, саноғи бўйича амалга оширилади. Улар ритмик, оҳиста, етарли босим ва куч билан амалга оширилиши лозим. Логопед темпни ўзгартирган ҳолда санайди, лекин ҳар доим ҳаракатлар тўғрилиги, аниқлиги, таранглашмаганлигини назорат қилади. Бу каби машқдан кўникма ҳосил қилганидан сўнг, логопед боланинг даставвал уйда катталар назорати остида, кейинчалик эса кўзгу олдида мустақил равишда ўзини мунтазам назорат қилган ҳолда бажариши мақсадга мувофиқ бўлади.