Dissotsiatsiya qaytar jarayondir

140. Vernerning koordinatsion nazariyasi. 1893  yili  anorganik  kimyo  jurnalining  3  sonida  shvetsariyalik  olim  A. 
Verner(1866-1919  yy.)  "Anorganik  moddalarning  tuzilishi  xaqida"  nomli 
maqolasini  e`lon  kildi.  Bu  maqolada  u  kompleks  birikmalar  xaqida  original 
g`oyalar  va  butunlay  yangi  tushunchalarni  e`lon  qildi.  Bu  davrga  kelib 

 
81 

koordinatsion birikmalar nazariyasi yaratilishining asosiy manbai va turtki bo`lgan 
fan yutuqlari quyidagilar xisoblanadi: 
 
1. Organik kimyodagi stereokimyoviy tushunchalarning aniq-lanishi, 
 
2.    S.  Arreniusning  elektrolitik  dissotsilanish    nazariyasi  kimyoda 
tasdiqlandi, 
 
3.  Moyillik va uning o`lchami xaqidagi ta`limot rivojlandi, 
 
4.    Co,    Pt,    Cr,    Ir,    Ni,    Cu,    Fe  va  boshqa  metallarning    kompleks 
birikmalari  kimyosi    xaqida  juda  katta  ma`lumotlar  ularning  tarkibi  va  tuzilishi 
orasidagi bog`liqlik xaqida tushuncha berdи. 
 
A. Vernerning fikricha,  kompleks birikmalar ikki  sferadan tarkib topgan: 
 
   birinchi  (ichki), 
 
  ikkinchi (tashqi). 
 
Olim  xaligacha  fanda  ma`lum  bo`lmagan  koordinatsion  son  xaqida 
tushuncha kiritdi. A. Verner ta`kidlaydiki, oddiy birikmalar uchun valentlik qanday 
katta  ma`noga  ega  bo`lsa,    kompleks  birikmalar  uchun  koordinatsion  son  xam 
xuddi  shunday  axamiyat  kasb  etadi.    Uning  yana  bir  muxim  kashfiyoti-kompleks 
birikmalarning  fazoviy  tuzilishi  xaqidagi  g`oyasidir.  o`z    nazariyasini  asoslash 
uchuн    Verner  kimyoviy  va  fizikaviy  tadqiqot  usullarini  birga  olib  borishni  
qo`lladi. A. Miolati bilan birga  kompleks birikmalarning elektr o`tkazuvchanligini 
o`lchash  usuli  bilan  uning  tashqi  sferasidagi  ionlar  sonini  aniqlash  mumkinligini 
isbotladilar: 
 
1.    Kompleks  birikmalarning  ichki  sferasi  -  noelektrolit  ya`ni  elektr  tokini 
o`tkazmaydi. 
 
2.    Kompleks  birikmalar  eritmalarining  elektr  o`tkazuvchanligi  ularning 
ionlarga dissotsilanishi bilan belgilanadi.  
 
Olimlarning  aniqlashicha,  Pt(IV)  va  Co(III)    ionlarining    ammiakli  
komplekslari  bir  xil  elektr  o`tkazuvchanlikka  ega  ekan,  ya`ni  ular  izo-struktur 
bo`lib, oktaedrik  tuzilishiga  ega.   SHunga  ko`ra ular    kompleks  birikmalar  uchun 
elektr o`tkazuvchanlik diagrammasini tuzdilar.