17
№ 2 (13)
Апрель-июнь, 2021 йил
4-жадвал
Эркин иқтисодий зоналарда саноат маҳсулоти ва инвестиция ҳажми,
капитал сиғими индексларининг шаклланиши
ЭИЗ
2013 й.
2018 й.
Инвестиция
ҳажми
Саноат
маҳсулоти
млрд.сўм
Инвестиция
сиғими
Инвестиция
ҳажми
Саноат
маҳсулоти
млрд.сўм
Инвестиция
сиғими
КВ
0
В
0
КЕ
0
КВ
1
В
1
КЕ
1
“Навоий” ЭИЗ
3,5
92,8
0,04
16,1
125,6
0,13
“Ангрен” ЭИЗ
4,3
12,1
0,35
15,6
49,3
0,32
“Жиззах” ЭИЗ
3,5
2,1
1,66
188,8
267,4
0,71
Жами:
11,3
107
Х
220,5
442,3
х
Манба:
муаллиф томонидан ҳисобланган.
Таҳлиллар натижасида инвестиция сиғимининг 2013-2018 йиллардаги кўрсаткичлари аниқланди ва
уларнинг ўзгаришини кузатиш мумкин. “Навоий” ЭИЗда инвестиция сиғими ўсиб борган, “Ангрен” ва
“Жиззах” ЭИЗларида эса камайиш кузатилмоқда. Бу эса ушбу зоналарда маълум чора-тадбирларни амалга
оширишни талаб этади.
5-жадвал
Минтақалардаги эркин иқтисодий зоналарда инвестиция ҳажмининг кўп омилли индекслари
ЭИЗ
Инвестиция сиғими
Бир банд кишига тўғри келган саноат
маҳсулоти ҳажми (млн.сўмда)
Банд бўлганлар
сони
(
киши)
а
0
а
1
b
0
b
1
c
0
c
1
“Навоий” ЭИЗ
0,04
0,13
167,217
67,892
55
1850
“Ангрен” ЭИЗ
0,35
0,32
44,266
68,472
274
720
“Жиззах” ЭИЗ
1,66
0,71
64,024
221,358
33
1208
Жами:
Х
х
Х
х
862
3778
Манба:
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф
ишланмаси
.
Инвестиция ҳажми бир кишига тўғри келган
ялпи маҳсулот ҳажми билан инвестиция сиғими
каби ҳисобланган кўрсаткичларга тенг, яъни:
КВ=а.в.с. (2).
Бундай боғланиш бу кўрсаткичларнинг ин
-
декслари орасидаги муносабатда ҳам кўринади:
I
кв
= I
а
хI
в
хI
с
(3).
Ҳисобларга кўра барча омиллар ҳисобига эр
-
кин иқтисодий зоналардаги инвестиция ҳажми 19,5
марта ошганлиги кузатилди.
Юқоридагилардан шундай хулоса қилиш мум
-
кинки, эркин иқтисодий зоналар инвестиция ҳажми
инвестиция сиғими ўзгариши ҳисобига 152 фоиз
-
га, саноат маҳсулотининг бир кишига тўғри келган
меҳнат унумдорлиги 92 фоизга, эркин иқтисодий
зоналарда банд бўлган ҳодимлар сони ҳисобига
13,8 марта ва учта омил ҳисобига эса 19,5
марта
кўпайган.
Таҳлил маълумотларидан кўринадики, республи
-
кадаги эркин иқтисодий зоналарга киритилган ин
-
18
Iqtisodiyot:
tahlillar va prognozlar
вестицияларнинг мутлақ ҳажми 209,2 млрд.сўмга
ошган. Шу жумладан, эркин иқтисодий
зоналар
инвестиция ҳажмида инвестиция сиғими ўзгариши
ҳисобига 5,9 млрд. сўмга кўпайган. Бир кишига
тўғри келган саноат маҳсулотнинг ўзгариши ҳи
-
собига инвестиция ҳажми 1,3 млрд.сўмга камайган.
Эркин иқтисодий зоналар фаолиятида банд бўлган
-
лар сони ўзгариши ҳисобига инвестициялар ҳажми
204,6 млрд.сўмга ошган.
Хулоса қилиб айтганда, ҳудудлар ижтимо
-
ий-иқтисодий ривожланишида эркин иқтисодий
зоналар самарадорлигини ошириш кўп жиҳатдан
инвестицияларни тўғри жойлаштиришга боғлиқ
бўлиб, зоналарнинг бошқариш
фаолиятини янада
такомиллаштиришни талаб этади.
Эркин иқтисодий зоналар ҳудудида инвести
-
ция лойиҳасини амалга ошириш бўйича қарорлар
Иқтисодий тараққиёт ва камбағалликни қисқарти
-
риш вазирлиги қошидаги “Лойиҳалар ва импорт
контрактларини комплекс экспертиза қилиш мар
-
кази” ДУКнинг ижобий хулосаси мавжуд бўлганда
қабул қилинади. Марказ томонидан эркин иқтисо
-
дий зоналар ҳудудида лойиҳаларни жойлаштириш
бўйича инвестиция буюртманомаларини кўриб
чиқиш хулоса бериш жараёни билан бирга 30 ка
-
лендар кундан ошмаслиги лозим. Бу ҳолат, бир
ой давомида инвесторни кўплаб шубҳа-гумонлар
ичида қолдирмоқда.
Минтақа ижтимоий-иқтисодий ривожланишида
эркин иқтисодий зоналар фаолиятини релетив(юқо
-
ри аниқликдаги) баҳолаш усули ижобий самара бе
-
ради. Бунда иккита бир-бирини тўлдирувчи тушун
-
чалардан фойдаланилди. Улар натижага йўналти
-
рилган бюджет
(Изоҳ: бу кўрсаткич эркин иқтисо-
дий зоналарнинг фаолият мақсадини амалга оши-
ришга йўналтирилган маблағлар жамланмасидан
иборатдир)
. (Result Oriented Budget, НЙБ) ва муво
-
занатли кўрсаткичлар тизими
(Изоҳ: бу кўрсаткич
эркин иқтисодий зоналарнинг мақсадларига эри-
шиш йўлида ҳаракатга келувчи кўрсаткичлардан
иборат тизим)
(Balansed Scorecard, BSC, МКТ).
Тавсия этилган асосий кўрсаткичлар
тизими икки
даражага: ЭИЗнинг фаолият ва ЭИЗ ташкил этилган
ҳудуд даражасига ажратилади. НЙБнинг иқтисодий
самарадорлик натижалари ЭИЗ фаолиятининг бе
-
восита натижалари сифатида кўриб чиқилади. МКТ
эса мазкур кўрсаткичларни ҳудуд макроиқтисодий
кўрсаткичлари ҳамда ЭИЗ дирекцияси бошқарув
жараёнлари билан боғлаш имконини беради.
Таҳлиллар. Шундай қилиб, баён этилган усул
-
ни қўллаш натижасида ЭИЗлар фаолиятини баҳо
-
лаш модели уч даражали тузилма кўринишини
олади, белгиланган мақсадлар ва ЭИЗ натижала
-
рининг сифат фарқларини яққол кўрсатиш им
-
конини беради. Қуйи
даражада ЭИЗ дирекция
-
сининг белгиланган ваколатларга мос равишда
амалга оширувчи жараёнлари тақдим этилади. Бу
жараёнлар “Навоий” эркин иқтисодий зонаси ди
-
рекцияси давлат унитар корхонасининг Уставида
белгиланган бўлиб, Дирекция фаолиятининг асо
-
сий йўналишларига тўғри келади. Ушбу босқичда
ЭИЗ жараёнлари бевосита натижаларининг (мо
-
делда жами 12 та натижа аниқланади) юқори да
-
ражаларга таъсири ҳисобланди.
Навоий, Тошкент ва Жиззах вилоятлари асосий
ижтимоий-иқтисодий кўрсаткичларига нисбатан
корреляция коэффициенти юқори бўлган
индика
-
торлар, уларнинг ЭИЗ фаолияти самарадорлиги
кўрсаткичларига ҳам ижобий таъсирини инобатга
олиб, моделга киритилди ҳамда уларнинг тегишли
равишда ҳар бир макроиқтисодий кўрсаткичга таъ
-
сири ҳисобланди.
Do'stlaringiz bilan baham: 
