116
Iqtisodiyot:
tahlillar va prognozlar
3-жадвал
Лизингга олувчининг ишчанлик кўрсаткичлари
Кўрсаткич
Ҳисобланиши
Изоҳ
Соф фойда (С
ф
)
С
ф
=
Фойда
солиғини
тўлагунга
қадар
фойда
–
Фойда солиғи
–
Фойдадан бошқа солиқлар ва
бошқа мажбурий тўловлар
Соф фойда бу корхонада солиқ ва мажбурий
тўловлар тўлангандан кейин унинг ихтиёрига
қоладиган қисми
Меҳнат унумдорлиги
(М
у
)
М
у
= Сотишдан тушган тушум/
ишчи-ходимларнинг ўртача сони
Кўрсаткичнинг ўсиши меҳнат ресурсларидан
фойдаланиш самарадорлигининг ошганлигидан
далолат
беради
Фонд қайтими Ф
қ
Ф
қ
= Сотишдан тушган тушум/
Давр бўйича узоқ муддатли
активларнинг ўртача қиймати
Асосий восита ва бошқа айланмадан ташқари
активлардан фойдаланиш самарадорлигини
акс эттиради. 1 сўмлик асосий воситага қанча
сотилган маҳсулот тўри келишини ифодалайди
Капиталнинг
умумий
айланиш
коэффициенти К
уа
К
уа
= Сотишдан тушган тушум/ба
-
ланс жами
ўртачаси
Корхона жами воситаларининг айланиш
тезлигини ифодалайди
Айланма
активларнинг айланиш
коэффициенти К
аа
К
аа
= Сотишдан
тушган
тушум / айланма активларнинг
ўртача қиймати
Таҳлил қилинаётган даврда корхона моддий ва
номоддий активларининг айланиш тезлигини
ҳамда ушбу активларнинг 1 сўмига тўғри
келадиган тушум миқдорини ифодалайди
Товар-моддий
захираларнинг
айланиш
коэффициенти К
тмз
К
тмз
= Сотишдан тушган
тушум / товар-моддий
захираларнинг ўртача қиймати
Товар-моддий захиралар айланиш тезлигини,
яъни ҳисобот даврида товар-моддий
захираларнинг
пул шаклига келиши учун
айланишлар сонини ифодалайди
Дебиторлик
қарзларининг ўртача
айланиш муддати
(ДҚ
ўа
)
ДҚ
ўа
= 365 / товар-моддий
захираларнинг айланувчанлик
коэффициенти
Кўрсаткич дебиторлик қарзининг бир айланиш
даври неча кунга тўғри келишини ифодалайди.
Кўрсаткич қанчалик кичик бўлса, шунча яхши
Дебиторлик
қарзларининг айланиш
коэффициенти (ДҚ
ак
)
ДҚ
ак
= Сотишдан тушган
тушум / дебиторлик қарзларининг
ўртача қиймати
Корхона томонидан тақдим
этилган
қарзларнинг айланиш сонини акс эттиради.
Айланиш қанчалик тез бўлса, кўрсаткич
миқдори шунчалик. Бу эса дебиторлар билан
ҳисоб-китобларнинг яхшиланаётганлигидан
далолат беради
Товар-моддий
захираларнинг ўртача
айланиш муддати
(ТМЗ
ўа
)
ТМЗ
ўа
= Сотишдан тушган тушум /
Товар-моддий захираларнинг
айланиш коэффициенти
Бу кўрсаткич ҳисобот даврида Товар-моддий
захиралар айланишининг давомийлигини акс
эттиради
Кредиторлик
қарзларининг айланиш
коэффициенти (КҚ
ак
)
КҚ
ак
= Сотишдан тушган
тушум / кредиторлик қарзларининг
ўртача миқдори
Корхона қарзларининг айланиш тезлигини
ифодалайди. Агар КҚ
ак
< ДҚ
ак
бўлса, ушбу
кўрсаткичнинг юқори бўлиши корхонанинг
ликвидлигига салбий таъсир кўрсатади
тўғри келишини ифодалайди
117
№ 2 (13)
Апрель-июнь, 2021 йил
Кредиторлик қарзи
айланишининг
давомийлиги (КҚ
д
)
КҚ
д
= 365 / Кредиторлик
қарзларининг айланиш
коэффициенти
Бу кўрсаткич корхона томонидан унинг
жорий мажбуриятларини қоплаш даврини акс
эттиради. Даврнинг узайиши ижобий ҳолат
сифатида қайд
этилади
Хусусий капитал
айланиш
коэффициенти (ХК
ак
)
ХК
ак
= Сотишдан тушган тушум /
хусусий капитал ўртача қиймати
Корхонанинг мулкдорлари (акционерлар) унинг
фаолиятига киритган ўз маблағлари манбалари
ёки пул маблағларининг фаоллигини англатади.
Кўрсаткичнинг юқори бўлиши хусусий
капиталдан самарали фойдаланаётганлигини
англатади
Операцион цикл
давомийлиги (О
цд
)
О
цд
=
Дебиторлик қарзларининг
ўртача айланиш муддати + Товар-
моддий захираларнинг ўртача
айланиш муддати
Корхона молиявий ресурсларининг унинг
моддий активлари ва дебиторлик қарзларига
йўналтирилган умумий вақтни англатади. Ушбу
кўрсаткич қийматини пасайтиришга ҳаракат
қилиш лозим
Молиявий циклнинг
давомийлиги
(М
цд
)
М
цд
=
Операцион цикл
давомийлиги
–
Кредиторлик қарзи
айланишининг давомийлиги
Молиявий ресурсларнинг муомаладан чиқариб
олинган муддатини англатади. Айланма
ресурсларни бошқаришдан мақсад – молиявий
циклни қисқартириш, яъни операцион цикл
ҳамда кредиторлик қарзлари айланишини
мақбул даражагача пасайтириш бўлиб
ҳисобланади
Барқарор иқтисодий
ўсиш коэффициенти
К
биў
К
биў
= (корхона ихтиёрида қолган
соф фойда – акционерларга
тўланадиган дивидендлар) /
хусусий капитал ўртача қиймати
× 100 % = реинвестиция қилинган
фойда / хусусий капитал ўртача
қиймати × 100 %
Корхонанинг барқарорлиги ва иқтисодий
ривожланишининг истиқболларини
ифодалайди. Ўз маблағларини
реинвестициялаш ҳисобига корхонанинг асосий
фаолиятини
кенгайтириш имкониятларини
аниқлашда қўлланилади. Корхона иқтисодий
салоҳиятининг қандай ўртача қандай
суръатларда ўсишини ифодалайди.
Манба:
Горемыкин В.А. “Планово-экономический отдел” // Управление финансами. №11 2012. https://
www.profiz.ru/peo/11_2012/lizingopolychatel/
Молиявий кўрсаткичларнинг моҳиятини ёри
-
тишда юқорида келтирилган қайси кўрсаткичлар
меъёрий ёки танқидий эканлиги бўйича ягона тав
-
сиялар ва чекловлар мавжуд эмас. А.М.Тавасиев
-
нинг фикрига кўра, АҚШ ва Европа давлатларида
кўрсаткичларнинг моҳиятини ёритишда ушбу кўр
-
саткичларни хўжалик юритувчи субъектларнинг
олдинги кўрсаткичлари билан ҳамда субъект те
-
гишли бўлган тармоқ бўйича ўртача кўрсаткичлар
билан таққослаш тавсия этилади [18]. Аммо ушбу
тавсияни барча мамлакатлар иқтисодиётида қўл
-
лашнинг имконияти мавжуд эмас. Бунга асосий
сабаб сифатида доимий равишда ҳуқуқий база
(солиқ бўйича қонунчилик, бухгалтерия ҳисобини
юритиш ва ҳисоботни тузиш қоидаларини ишлаб
чиқиш, бошқа меъёрий ҳужжатлар)нинг ўзгари
-
ши, инфляция таъсири, шунингдек, дастлабки кўр
-
саткичларнинг йўқлигини мисол қилиб олишимиз
мумкин. Меъёрий тармоқ кўрсаткичлари мавжуд
бўлмаганлиги туфайли таҳлил қилинаётган корхо
-
нанинг кўрсаткичларини тармоқ кўрсаткичлари
билан таққослаш ҳам жуда мураккаб бўлиб ҳи
-
собланади. Шу туфайли кўрсаткичларнинг чега
-
равий миқдорлари мамлакат қонунчилиги асосида
ишлаб чиқилади. Юқорида қайд этилган еттита
молиявий кўрсаткичларга балл баҳоларини белги
-
лаш мақсадида қуйидаги оралиқлардан фойдала
-
нилади (4-жадвал).
салоҳиятининг ўртача қандай
