Диссертацияларининг асосий илмий натижаларини чоп этиш тавсия этилган илмий нашрлар ва Россия

УЎК: 336.761

---

56
Iqtisodiyot: 
tahlillar va prognozlar
риш, аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатла
-
мини қўллаб-қувватлаш, маданий тадбирларни ўт
-
казиш, ижтимоий соҳа объектларини жорий таъмир
-
лаш, давлат-хусусий шериклик асосида лойиҳаларни 
амалга ошириш имкониятларини кенгайтиради. 
Экологик вазият мураккаб, ривожланишда ортда 
қолаётган ҳудудларни ривожлантиришга қаратилган 
чора-тадбирлар ва дастурлар қабул қилинди. Давла
-
тимиз раҳбари Ш.М.Мирзиёев томонидан экологик 
вазияти мураккаб, ривожланганлик даражаси паст 
(қолоқ) ҳудудларни қўллаб-қувватлаш, уларга қў
-
шимча молиявий ресурслар ажратиш, ушбу ҳудуд
-
ларда истиқомат қилаётган аҳолига турли имтиёзлар 
тақдим этишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. 
Масалан, иқлим ва экологик шароити мураккаб 
бўлган Қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм 
вилоятини ривожлантириш, улар аҳолисининг тур
-
муш шароитлари ва сифатини яхшилашга йўналти
-
рилган 2017-2021 йилларда Оролбўйи минтақасини 
ривожлантириш давлат дастури қабул қилинди [2]. 
Ушбу давлат дастурида асосий эътибор ҳудуд 
иқтисодиётига инвестициялар жалб қилиш ва янги 
иш ўринлари яратиш, сув таъминоти тармоқларини 
янгидан қуриш ва модернизация қилиш, соғлиқ
-
ни сақлаш тизимини ривожлантириш ва такомил
-
лаштириш, арзон уй-жойлар қуриш бўйича чо
-
ра-тадбирларни жадаллаштириш ва зарур комму
-
никациялар билан таъминлаш, қурилиш ишларини 
комплекс олиб бориш, болалар ва спорт майдонча
-
лари қуришни назарда тутиш, аҳоли пунктларини 
зарур инфратузилма билан таъминлаш ва сифатини 
ошириш ва бошқа йўналишларга қаратилди.
Ушбу ҳудудларни ривожлантириш, давлат дасту
-
рида белгиланган вазифаларни сифатли бажариш 
мақсадида ҳар йили тасдиқланадиган давлат бюд
-
жети параметрларида алоҳида эътибор қаратил
-
моқда. Жумладан, 2021 йил учун тасдиқланган дав
-
лат бюджетидан Оролбўйи минтақасини ривожлан
-
тириш давлат дастури учун 200 мрлд сўм, соғлиқни 
сақлаш ва аҳоли генофондини асраш учун 14 мрлд 
сўм ажратилиши белгиланган [3].
Экологик вазият мураккаб ҳудудларни аниқлаш 
ва уларни қўллаб-қувватлашдан ташқари, ривожла
-
нишда ортда қолаётган туманларни ривожланти
-
ришга ҳам алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 
йил 1 майдаги “Ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий 
ривожлантиришни рейтинг баҳолаш тизимини жо
-
рий этиш тўғрисида” ПҚ-4702-сон қарори билан 
ҳудудлар рейтинг тизими жорий қилинди. 2020 
йилда ҳисобланган рейтинг баҳолаш натижалари
-
га кўра республиканинг 33 та тумани “қониқарсиз” 
деб топилган. Ушбу туманларни ижтимоий-иқтисо
-
дий ривожлантириш, уларни зарур ишлаб чиқариш 
инфратузилмаси билан таъминлаш бўйича алоҳида 
дастурлар қабул қилинди.
Туманлар ва шаҳарларнинг ишлаб чиқариш са
-
лоҳиятидан самарали фойдаланиш ва ривожланти
-
риш мақсадида махсус иқтисодий зоналар ва кичик 
саноат зоналарини ташкил этиш ишлари жадал 
суръатларда олиб борилди. 2016 йилгача 3 та мах
-
сус иқтисодий зона фаолият юритган бўлса, бугун
-
ги кунга келиб уларнинг сони 23 тага, кичик саноат 
зоналарининг сони 348 тага етди. 
Ўзбекистон Республикасининг “Махсус иқтисо
-
дий зоналар тўғрисида”ги Қонунининг (ЎРҚ-604-
сон, 17.02.2020) қабул қилиниши ушбу зоналарнинг 
ривожланиши ва фаолият юритишининг ҳуқуқий 
асоси яратилишини таъминлади.
Эркин иқтисодий зоналарда умумий қиймати 
2,6 миллиард долларлик 453 та лойиҳа амалга оши
-
рилиб, 36 мингга яқин иш ўрни яратилган. Кичик 
саноат зоналарида эса 5 триллион сўмлик 1497 та 
лойиҳа ишга туширилиб, 36 мингдан зиёд киши
-
нинг бандлиги таъминланган [4].
Ҳудудлар қишлоқ хўжалиги салоҳиятидан сама
-
рали фойдаланиш, соҳага иннновацион ғояларни 
жорий қилиш ва қўшилган қиймат занжирини яра
-
тиш мақсадида ҳудудларда кластерлар ташкил қи
-
лиш бошланди. Шуни алоҳида таъкидлаш лозим
-
ки, 2016 йилгача мамлакатимизда кластерлар уму
-
ман бўлмаган бўлса, бугунги кунга келиб уларнинг 
сони 400 тадан ошди.
Ташкил этилаётган кластерларнинг асосий 
салмоғи агрокластерларга тўғри келиб, уларнинг 
пахта толасини ўзимизда тўлиқ қайта ишлаш, 
тайёр маҳсулотлар ишлаб чиқариш ва уларни 
экспорт қилишдаги ўрни ҳусусида Президенти
-
миз Ш.Мирзиёев 2018 йил 12 сентябрда ўтказ
-
ган йиғилишда “Шунинг учун кластерлар фао
-
лиятига ҳар томонлама ёрдам беришимиз зарур. 
Пахтачиликда қишлоқ хўжалигининг келажаги, 
унинг иқтисодий самарадорлиги кластерлар би
-
лан боғлиқ. Кластерлар аграр соҳани жадал ри
-
вожлантиришнинг “локомотиви” бўлиши керак”, 
деб алоҳида таъкидладилар.
Мамлакатимизда ташкил этилган 73 та пах
-
та-тўқимачилик кластери ўтган йилги пахта ҳоси
-
лининг 73 фоизи уларнинг ҳиссасига тўғри келган. 
Ўртача ҳосилдорлик кластер бўлмаган ерларга 
нисбатан 4,1 центнерга юқори бўлиб, қўшимча 428 
минг тонна пахта олинган [5].

---

57
№ 2 (13)
Апрель-июнь, 2021 йил
Мамлакатимиз Президенти томонидан олиб бо
-
рилаётган иқтисодий ислоҳотларнинг яна бир муҳим 
жиҳати қўшни мамлакатлар билан ўзаро ҳамкор
-
ликни ривожлантириш бўлди. Бу йўналишда қатор 
келишувларга эришилган бўлиб, уларнинг босқич
-
ма-босқич амалга оширилиши чегарадош ҳудуд
-
ларнинг иқтисодий тараққий этишига, туризмни 
ривожлантиришга, ўзаро савдо ҳажмининг ошиши
-
га, аҳоли учун қўшни мамлакатларга бориб келишла
-
рига қулай шароитлар яратилишига олиб келмоқда.
Бугунги кунда қўшни мамлакатлар билан чега
-
радош ҳисобланган Тошкент ва Сирдарё вилоятла
-
ри – Қозоғистоннинг Туркистон вилояти ва Тожи
-
кистоннинг Сўғд вилояти билан, Хоразм вилояти 
– Қозоғистоннинг Манғистов вилояти билан, Бу
-
хоро вилояти – Туркманистоннинг Лебап вилояти 
билан, Наманган, Фарғона ва Андижон вилоятлари 
– Қирғизистоннинг Жалолобод, Боткен ва Ўш вило
-
ятлари билан ўзаро ҳамкорлик йўналишида ишлар 
олиб бормоқда ва турли маданий тадбирлар, мил
-
лий маҳсулотлар кўргазмалари ва иқтисодий фо
-
румлар ўтказиб келинмоқда.
Амалга оширилган амалий чора-тадбирлар ва 
келишувлар натижасида Ўзбекистоннинг қўшни 
мамлакатлар билан ташқи савдо айланмасида сези
-
ларли ўзгаришлар кузатилди. 
Масалан, ташқи савдо айланмаси Қозоғистон би
-
лан 2016 йилда 1,9 млрд АҚШ долларини ташкил 
қилган бўлса, 2020 йилда 3,0 млрд АҚШ долларига 
етди (ўсиш – 1,6 марта), Қирғизистон билан – 2016 
йилда 167,4 млн АҚШ долларини ташкил қилган бўл
-
са, 2020 йилда 903,2 млн АҚШ долларига етди (ўсиш 
– 5,4 марта), Тожикистон билан – 2016 йилда 197,0 
млн АҚШ долларини ташкил қилган бўлса, 2020 йил
-
да 501,9 млн АҚШ долларига етди (ўсиш – 2,5 марта).
Юқоридагилардан ташқари, ҳудудларни ижти
-
моий-иқтисодий ривожлантириш бўйича қатор 
ишлар амалга оширилмоқда. Масалан, Президен
-
тимиз Ш.М.Мирзиёевнинг ҳудудларга ташрифла
-
ри, “Обод маҳалла” ва “Обод қишлоқ” дастурла
-
ри, ҳудудларда амалга оширилаётган инвестиция 
лойиҳаларининг Тошкент шаҳрида мамлакат Пре
-
зиденти иштирокида кўргазмаси ва бошқа шулар 
каби ўнлаб йўналишларда ишлар олиб борилмоқда.
Амалга оширилган ишлар натижалари ҳудудлар 
иқтисодиёти ривожланишида, иқтисодиётидаги 
таркибий ўзгаришларда, аҳоли турмуш шароитла
-
рида, шаҳарлар ва қишлоқлар қиёфаларининг ўзга
-
ришида ўз аксини топмоқда.
Масалан, 2020 йилда мамлакат ялпи ички маҳ
-
сулоти ҳажми 580,2 трлн сўмга етди. 2017-2020 
йилларда унинг ўсиши 118,7 фоизни ташкил қилиб, 
Андижон (130,9%) ва Тошкент шаҳрида (130,9%) 
юқори ўсиш кузатилди. 2020 йилда каронавирус 
пандемияси сабабли киритилган карантин чеклов
-
лари айрим ҳудудлар иқтисодиётига салбий таъсир 
кўрсатди ва 2017-2020 йиллардаги ўсиш суръатла
-
ри паст бўлишига олиб келди. Масалан, Сирдарё 
(103,4%), Самарқанд (108,5%), Қашқадарё (107,8) 
вилоятларида бошқа ҳудудларга нисбатан паст 
ўсиш суръатлари кузатилди (1-расм).