Диссертация илмий раҳбар: техника фанлари номзоди, доц. Н. Б. Мирзаев 2021 й. Ташкент 2021 2

Механик усулда
- холстни шакллантириш учун тараш машинасидан 
чиққан хомашё чиқиндисини бир неча йўл билан жойлаштирилиб, ёйилиб 
чиқилади. Бунда шляпали, валикли тараш машиналари ишлатилади.
Аэродинамик усулда
- эса пневматик усуллар қўлланилиб, уларда 
Хомашё аввал титилади. Титилган Хомашёдан ҳаво ёрдамида холст 
шакллантирилади.
Электростатистик усулда
- холстни шакллантириш толаларни 
статистик электр зарядларини олишига асосланади.
Гидравлик усулда
-холст тайёрлаш жараёни толаларга сувли 
суспензия усули билан таьсир этишга асосланади. Сувли суспензиянинг 
миқдори 2-8 %ни ташкил этиши лозим.
Нотўқима материалларини ишлаб чиқариш уч босқичдан иборат: 
толали асос (тўлдирувчи қўшимчалар) олиш, тўлдирувчи қўшимчалар 
таркибий элементларини полотно матога ёпиштириш, тугалланмаган 
нотўқима матоларни тугатиш ва саралаш. 
Нотўқима бир қатламли материалларни ишлаб чиқаришда биринчи 
босқич - бу толаларни очиш; уларни механик аралашмалардан тозалаш; 
аралаш толалар ва уларнинг бир-бирига нисбатан бир хил тақсимланиши; 
толали тувалнинг шаклланиши. 

---

46 
Толали 
тўрни 
ҳосил 
бўлиши 
механик, 
аэродинамик, 
электростатистик ва гидравлик усуллар билан амалга оширилади. Ушбу 
жараённинг асосий талаби - толаларни тувал майдони бўйлаб ва ўзаро бир 
хил тақсимлаш. 
Холстни шакллантиришнинг гидравлик усули ҳозирги кунда амалда 
қўлланилмайди. 
Толали қўшимчани ҳосил қилишнинг механик усулида оддий 
таралган тола олиш учун тўқимачилик саваш машиналари қўлланилади 
қўлланилади. Кейинчалик, тарамни механик равишда катламли ёки 
қалинлаш орқали маълум оғирлик ва кенгликдаги толали тўрга 
айлантирилади. 
Ушбу технология, керакли узунлик ва кенгликдаги берилган толага 
йўналтирилган толали тармоқни олишга имкон беради, бу эса нотўқима 
тармоқ хусусиятларини бошқаришга имкон беради ва ушбу усулнинг 
шубҳасиз афзаллиги ҳисобланади. 
Aэродинамик усул билан махсус қурилмалар ҳаво толали оқим 
ҳосил қилади, улар тўр қабул қилувчи сиртдан ўтиб, маълум бир сирт 
зичлиги ва кенглигида толали холсти ҳосил қилади. 
Электростатистик тўрни шакллантиришнинг усули эритмадан ёки 
полимердан ипларни эритмасидан олишдан иборат бўлиб, улар матрицани 
тарк этиб, шамоллатувчи вал орқали ўтиб, тарқатиш коллекциясига 
киради. У уларни конвейерга қўяди, керакли кенглик ва сирт зичлиги 
толали холст ҳосил қилади. 
Толали тўрни шакллантиришнинг аэродинамик ва электростатистик 
усуллари технологик ускуналарнинг унумдорлигини механик усулдан 
фойдаланганда унумдорлигига нисбатан сезиларли даражада оширади. 
Нотўқима материалларини ишлаб чиқаришнинг асосий босқичи - бу 
структуравий элементларнинг бир-бирига боғланиши (уланиши). Бунинг 
учун 
физик-механик, 
физик-кимёвий 
ва 
аралаш 
усуллардан 
фойдаланилади. 

---

47 
Физикавий ва механик боғлаш усулларидан фойдаланиш 
ишқаланишнинг физик ҳодисаси ва нотўқима материалларнинг 
конструктив 
элементларининг 
структуравий 
хусусиятларидан 
фойдаланишга асосланган. Ушбу гуруҳ қуйидаги усулларни ўз ичига 
олади: тўқиш ва тикиш, игна зарб қилинган, намат ва сув оқими. 
Нотўқима материалларни олишда энг кўп қўлланиладиган усул 
тешиш-тўқиш, игна-санчиш ва йелимлаш усулларидир.