Диссертация илмий раҳбар: и ф. д., доц. Б. О. Турсунов тошкент 2022 мундарижа

1.2.Фонд бозорида опционлар секторини ривожлантириш стратегиялари
Ҳосилавий қиматли қоғозлар бошқа қимматли қоғоз сингари бир қанча турларга бўлинади. Бу қимматли қоғозлар иккиламчи инструментлар ҳисобланганлиги билан нобиржавий бозорлар савдоларида олди-сотди объекти сифатида ҳам иштирок этади. Қуйидаги 1-расмда ҳосилавий қимматли қоғозлар таснифини кўришимиз мумкин.
Юқоридаги таснифда муддатли шартномалар сифатида форвард, фьючерс ва опционлар келтирилган. Бу инструментлар бозори ҳозирги пайтда энг ривожланган бозорлардан бири ҳисобланади. Муддатли шартномалар базисдаги актив (акция, облигация, индекслар, валюта) лар бозорининг ҳажми қанчалик ошса, шунчалик фьючерс ва опционлар бозори ҳам ошади. Ҳозирда муддатли шартномалар бозори базисдаги активлар бозорига нисбатан ҳажми бир неча баробар катта. Бунинг асосий сабаби, муддатли шартномалар белгиланган муддат тугашида ҳисоб-китоб қилинади, яъни базисдаги актив ҳисобланган акцияни инвестор опцион орқали вақтинчалик эгасига айланса, опционда белгиланган муддат келганда ҳамда инвестор шартномадан фойда кўраётган бўлса шундагина ҳисоб-китоб қилинади. Муддатли шартномалр бозори иштирокчиларини қуйидаги турлари мавжуд:

• 
  Чайқовчилар. Чайқовчи бу – муддатли шартномалар баҳосининг фарқидан фойда олиш учун риск қилувчи бозор иштирокчиларидир;
  
• 
  Хеджер. Хеджер бу – бозор иштирокчиси бўлиб, унинг мақсади эгалик қилаётган активнинг бозордаги баҳоларини ўзгариши натижасида мавжуд рискларни минималлаштиришдир;
  
• 
  Арбитражчи. Арбитражчи бу – бир марталик олди-сотди операцияларидан рисксиз даромад олишга ҳаракат қилувчи бозор иштирокчилари.
  

Муддатли шартномалар деганда, маълум бир активни келажакда етказиб бериш шарти билан тузиладиган келишувдир. Шартнома шартлари активни сотиш ёки сотиб олиш вақтида келишилади. Шартнома асосида ётувчи актив базис ёки базисли дейилади. Кўпчилик манбаларда ёки хорижий адабиётларда ҳосилавий қимматли қоғозларни базисли инструментлар ҳам дейишади. Қуйидаги 1 жадвалда муддатли шартномалар асосида ётувчи активлар таснифини кўришимиз мумкин.
Ҳосилавий қимматли қоғозлар таснифидан кўришимиз мумкинки, битирув малакавий ишнинг объекти кенг бўлганлиги сабабли, муддатли шартномалар, унинг бозори малакавий иш объекти сифатида ўрганамиз.