Diqqatning mohiyati mavzu: sodda psixik jarayonlar reja: Diqqatning mohiyati va xossalari

tashqi 

seskantiruvchilarning  odamning  ichki  holatiga  muvofiqligi,  va  birinchi  navbatda,  uning 

ehtiyojlariga  mos  kelishi  bilan  bog‘liq.  Masalan,  qorni  to‘q  va  qorni  ochiqqan  odamlar  ovqat 

to‘g‘risidagi suhbatga turlicha munosabat bildiradilar. 

Sabablarning  uchinchi  guruhi  shaxsning  umumiy  yo‘nalganligi  bilan  bog‘liq.  Bizni 

ko‘proq  qiziqtiradigan  va  qiziqishlar  sohamizni,  shuningdek,  kasbiy  qiziqishlarimizni    tashkil 

etuvchilar, qoidaga ko‘ra, tasodifan duch kelib qolgan bo‘lsak ham, e’tiborimizni o‘ziga tortadi. 

Va, nihoyat,  ixtiyorsiz  diqqatni  yuzaga keltiradigan sabablarning to‘rtinchi  guruhini  ta’sir 

etuvchi  seskantiruvchi  hosil  qiladigan  his-tuyg‘ular  tashkil  etadi.  Biz  uchun  qiziqarli  bo‘lgan, 

ma’lum  emotsional  reaksiyani  hosil  qiladiganlar  ixtiyorsiz  diqqatning  muhim  sababi  bo‘lib 

hisoblanadi. 

Ixtiyorsiz  diqqatdan  farqli  ravishda  ixtiyoriy  diqqatning  asosiy  xususiyati,  uning  ongli 

maqsad tomonidan boshqarilishi va iroda kuchi bilan bog‘liqligidir. Ixtiyoriy diqqatning asosiy 

vazifasi  psixik  jarayonlar  kechishini  faol  boshqarish  hisoblanadi.  Ixtiyoriy  diqqat  ixtiyorsiz 

diqqatdan  sifat  jihatidan  farq  qilishiga  qaramay,  ixtiyoriy  diqqat,  shuningdek,  his-tuyg‘ular, 

qiziqishlar, odamning avval orttirilgan tajribasi bilan bog‘liq. Lekin ixtiyoriy diqqatda bularning 

ko‘rsatadigan ta’siri    bevosita emas, aksincha, bilvositadir. 

Diqqatning  yana  bir  turi  mavjud.  Ixtiyoriy  diqqatga  o‘xshash,  maqsadga  yo‘nalganlik 

xususiyatiga ega bo‘lib, va dastlab iroda kuchini talab etadi, lekin keyinchalik odam ishga «kirib 

boradi»:  faoliyatning  natijasi  emas,  balki,  uning  mazmuni  va  jarayoni  ham  qiziqarli  bo‘lib, 

ahamiyat  kasb  eta  boshlaydi.  Bunday  diqqat  N.F.  Dobrinin  tomonidan    ixtiyoriydan  keyingi 

diqqat  deb  nomlandi.  Masalan,  o‘quvchi  qiyin  arifmetik  masalani  echa  turib,  dastlab,  unga 

ma’lum kuch sarf etadi. Masala murakkab, o‘quvchi chalg‘iy boshlaydi. U o‘zini, irodasini ishga 

solgan  holda,  masalani  echishga  majburlaydi.  Mana,  masalani  echishga  birinchi  urinish  natija 

---