Diodlar va ularning turlari

---

16 – Lаbоrаtоriya ishi
Diod va stabilitronni tadqiq etish. 
Qisqa nazariy ma’lumotlar: 
1.
Diodlar va ularning turlari 
2.
Stabilitronlar (Zener diodlari) 
3.
VDR varistorlari 
DIODLAR VA ULARNING TURLARI 
Diodlar –yarimo’tkazgichli,teshik-elektronli p-n o’tish joyiga ega bo’lgan 
elektr o’zgartirgich bo’lib, ular ikkita chiqish joyiga ega: A anod va K katod (1 – 
rasm).
Shartli belgilarda tokni o’tkazish yo’nalishi strelka ko’rinishida belgilanadi. 
Bu elementning asosiy xususiyati – tokni bir tomonga o’tkazish. Demak, 
yarimo’tkazgich qutbiga ko’ra tubdan har xil o’tkazuvchanlikka ega. Tokning 
yo’nalishini o’zgtirib diodni ochish va yopish mumkin. Diodning bu xususiyatidan 
turli sohalarda elektron sxemalarni tuzishda keng qo’llaniladi. Ya’ni benuqson diod 
elektr tokiga nisbatan klapan sifatida ishlaydi. U elektr tokini to’g’ri 
yo’nalishda,ya’ni anoddan katod tomonga o’tkazadi, teskari tomonga – katoddan 
anodga esa o’tkazmaydi. 
Diodlar bir qator belgilar bo’yicha tasniflanadi va ularning eng muhimlari 
sifatida vazifalarini, konstruktiv-texnologik xususiyat-larini, yarimo’tkazgichlarni 
tayyorlashda ishlatiladigan dastlabki maxsulot-larning turlarini ko’rsatish mumkin. 
Vazifasi bo’yicha diodlar to’g’rilovchi, yuqori chastotali o’ta yuqori chastotali 
(YuCh- va O’YuCh- diodlar), impulьsli, yarimo’tkazgichli stabilitronlar (tayanch 
diodlar), tunnelli, varikapli va boshqalarga bo’linadi; kontruktiv-texnologik 
xususiyatlari bo’yicha – yassisimon va nuqtali; ishlatilgan dastlabki mahsulotlar 
bo’yicha - germaniyli, kremniyli, selenli, arsenid-galliyli, karbidkremniyli, 
antimonid-indiyli va boshqalar. 
To’g’rilovchi diodlar. 
To’g’rilovchi diodlar – bu chastotasi cheklangan 
doirada (50 Гц ... 100 кГц) bo’lgan o’zgaruvchan tokni o’zgarmas tokka aylanti-
rish uchun xizmat qiladigan yarimo’tkazgichli diodlardir.
 
1-rasm. Diodlarni sxemalarda belgilanishi va tashqi ko’rinishi 

---

Yuqorida aytilgandek, to’g’rilovchi diodning ishi, uning p-n o’tish joyining 
bir tomonlama o’tkazish xususiyatiga asoslanadi, ya’ni p-n o’tish joyi to’g’ri 
yo’nalishda tokni yaxshi o’tkazadi (qarshiligi kichik bo’ladi), teskari yo’nalishda esa 
amalda tokni o’tkazmaydi (qarshiligi juda yuqori bo’ladi). Buni to’g’rilovchi 
diodning volьtamper tavsifnomasidan (ТД ВАТ) (2-rasm) ham ko’rish mumkin. ТД 
ВАТ atrof muhit haroratiga bog’liq. U ortishi bilan diodning to’g’ri va teskari 
tokining qiymati ham oshadi. Ayniqsa teskari tok kuchli o’zgaradi, chunki uni 
harorat ortishi bilan yarimo’tkazgichdagi soni oshadigan asosiy zaryad tashuvchilar 
hosil qilmaydi. To’g’ri tokning qiymati asosan yarimo’tkazgichni aralashmalar 
bilan boyitilgan arajasiga bog’liq.
 
Diodlarning imkoniyatlarini tavsiflovchi asosiy omillar: 
1.
takrorlanadigan impulьsli teskari kuchlanishni yo’l qo’yilishi mumkin 
bo’lgan chegaraviy va to’g’ri tokning o’rtacha maksimal qiymati ( dav-riy toklarning 
butun davr bo’yicha o’rtalashtirilgani); 
2.
teskari tiklanish vaqti ( diodning muhosaralash xususiyatini tiklash vaqtini 
tavsiflovchi ko’rsatkichi); 
3.
to’g’rilangan tokning o’rtacha qiymati – dioddan o’tayotgan to’g’ri tok 
(bunda asbob buzilmasdan ishlaydi); 
4.
to’g’ri kuchlanishning o’rtacha qiymati (diodda kuchlanishning pasayishi) – 
dioddan o’rtacha to’g’ri tokni o’tishini ta’minlovchi kuchlanish; 
5.
yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan teskari kuchlanish – diod ishdan chiqmasdan 
ishlaydigan kuchlanish; 
6.
teskari tok (sizish toki) - yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan teskari kuchlanish 
ta’sirida yuzaga keladigan tok; 
7.
teshib o’tish kuchlanishi- p-n o’tish joyi teshilib, diodni ishdan chiqishiga 
olib keladigan kuchlanish; 
8.
tarqatiladigan (yo’qotiladigan) nominal quvvat; 
9.
diodning differensial qarshiligi.