|
2. Xristianlikning okimlari.
Xristianlik xech vakt yagona bir okim bulmagan katta xududlarga tarkalgani bois, u
maxaliy urf odatlarga maxsus sharoitlarga moslashib borgan. Xristianlikdagi bulinishlar (sxizma)
natijasida katolik, pravoslav va protestantlik okimlari (yunalishlari) paydo buldi. Xristianlikning
bulinishining asosiy sabablari birinchi navbatda Rim imperiyasining siesiy axvoli. Tarixdan
belgili ichki va tashki sabablarga kura 395 yili Rim imperiyasi ikkiga bulindi Garbiy va Sharkiy
Rim imperiyalariga. 476 yili Garbiy imperiya butunlay kuladi, shu sababli markazlashgan
xokimiyat barxam topdi.
Vujudga kelgan davlatlar xali mustaxkam emas edi. Natijada bu xol Rim cherkovi
boshligini (Papa)ning obrusi mislsiz darajada oshishiga olib keldi. Sharkiy imperiyada ya`ni
Vizantiyada kuchli imperator xokimiyati soklanib kolganligi Sharkiy Imperiya Cherkovining
(Konstantinopol` cherkovi) cheklanmagan xukukka ega bulib olishiga imkon bermadi, bu erda
cherkov imperatoriga buysundirildi. Bundan tashkari diniy ta`limotlarni talkin etishda xam
cherkovlarni nazorat kilish, daromatlarni taksimlashda xam ikki cherkov urtasida nizolar kelib
chikkan. Okibatda 1054 yilda Rim papasi Lev IX va Konstantinopol` patriarxi Kirudariy bir
birini la`natllladilar. Xristianlik ana shu sanadan boshlab ikkiga bulindi Rim papasiga
buysinuvchi Katolik (butun dune) cherkovi va Pravoslavie cherkovi. Bu ikki cherkov
«Mukaddas troitsa»ga e`tikod kiladilar va boshkada umumiy tamoyillarni ton oladilar. Lekin
katoliklar mukaddas rux xudo-Ota va xudo-Ugildan paydo bulgan deb xisoblasa, pravoslaviyada
mukaddas-rux fakat xudo-Otadan paydo bulgan. Katolitsizmda cherkov xokimiyati Papaning
kulida buladi. Diniy marosimlar katta dabdaba bilan va fakat lotin tilida olib boriladi (fakat 1965
yildan boshlab ularni maxalliy tillarda olib borilishiga ruxsat berildi). Katolik ruxoniylari
ulanmaslik axdin beradi (pravoslaviyada fakat rokiblar). Katoliklarda Kardinallar Instituti
mavjud (Kardinal Papadan keyingi ikkinchi shaxs). Kardinalarni Papa ta`inlaydi, kardinallar
yigini bulsa Papani saylaydilar, xozirgi kunda duneda 140 kardinal mavjud. Pravoslaviyada
Katolitsizmnan farkli yagona cherkov xokimiyati yuk. Xozirgi davrda 15 avtokafel (mustakil)
pravoslav cherkovlar mavjud: Konstantinopol`, Aleksandriya. Antioxiya, Ierusalim (Kuddus),
Rus, Gruzin, Serb, Rumыn, Bolgar, Kipr, Ellada, Alban, Polyak, Chex va Amerika.
Protestantlik okimi XVI asrda Germaniyada paydo bulgan va bevosita Martin Lyuter ismi
bilan boglik. Lyuter 1517 yili nemets cherkovining Katolik cherkovidan ajratilishini talab kilgan
va cherkov isloxatlarini utkazilishini talab kilgan. 1526 yili Reyxstag nemets knyazlariga
xoxlagan diniga e`tikod kilish xukukini berdi, lekin 1529 yili buni bekorladi. Bunga karshi 5
nemets knyazi norazilik ya`ni protest bildirdilar va ular protestantlar deb atala boshladi. 1555 yili
bu knyazlar Rim papasi bilan bitim imzoladilar va unga kura ular katolik eki lyuteran diniga
e`tikod etish xukuki berildi. Mana shu davrdan boshlab Lyuter tarafdorlari Protestantlar deb
ataldi, ularning cherkovi esa protestantlik eki Lyuteran cherkovi deb nomlanadi. Protestantlar
xristian ta`limotini tan oladilar, lekin ular kuyidagi 3ta yangi koidani joriy etdi.
-Shaxsiy e`tikod bilan najot topish,
-dinga ishonuvchi barcha kishilarning ruxoniy bulish mumkinligi,
-
injilning oliy nufuzi.
Xristian dinida yana bir necha sektalar xam mavjud. «Kal`vinizm» - asoschisi Jon Kal`vin.
«Prosveterian»lar (grek «eng kadimiy»), uning tarafdorlari Puritanlar deb atalgan. Anglikan
cherkovi – 1534 yili paydo bulgan. Chunki bu yili maxaliy katolik cherkovi Angliya kiroli
Genrix VIII chini cherkov boshligi deb joriy etdi ya`ni cherkov Kirol xokimiyatiga buysundi.
Anglikan cherkovida marosimlar inglis tilida olib borildi, ruzalar bekor kilindi, ruxoniylarning
uylanmaslik axdi majburiy bulmay koldi.
«Baptizm» (grek «Suvga chuktirish») XVIII asrning boshlarida paydo buldi. Baptistlarning
asosiy koidasi «Xech kim, xatto ota-onasi xam odamni muayyan dinga e`tikod etishga majburlay
olmaydilar. Insonning uzi ongli va ixtieriy ravishda dinni kabul kiladi». XIX asrning 30 yillarida
Amerikada «Adventistlar» xarakatining asosini Vil`yam Miler soldi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
