Dintaniw kk

2. Xristianliqtin` tarmaqlari. 

Xristianliqtin`  bo`linip  ketiw  sebepleri  birinshi  nawbette  Rim  imperiyasindag`i  siyasiy 

awxal,  dun`yaliq  ta`rtipler  men  belgilenedi.  Xristianliqtin`  bo`linip  ketiwinin`  diniy  sebepleri 

xa`m  bar,  biraq  dun`yaliq  sebepleri  birinshi  orinda  turadi.  Tariyxtan  belgili  eot  jilda,  ishki 

kelispewshilikler xa`m sirtqi xujimler na`tiyjesinde Rim imperiyasi ekige bo`linedi. 

---

-Batis (Rim) xa`m Shig`is(Vizantiya) xa`m Shig`is(Vizantiya) imperiya ruy jili bolsa Rim 

imperiyasi  tolig`i  menen  qulaydi.  Rim  imperiyasinin`  qulawi,  tabiyiy  ra`wishte,xristianliqtin`  

keyingi  ta`g`dirine  ta`sir  etpey  qalmadi.  Batis  Rim  imperiyasi  idiraw  na`tiyjesinde  oraylasqan 

xa`kimiyat  joqqa  shiqti.  Payda  bolg`an  ma`mleket  ele  xa`lsiz  edi.  Na`tiyjede  bul  awxal  Rim 

shirkew basshisinin` abirayinin` sheksiz da`rejede o`siwine alip keldi. Keyin ala Rim papasi dp 

atala basladi. 

Shig`is Rim imperiyasinda awxal basqasha edi. Bul jerde kushli imperator xa`kimiyatinin` 

saqlanip  qalg`anlig`i  Shig`is  imperiya  shirkewinin`  (Konstantinopol`  shirkewi)  sheklenbegen 

xuqiqqa  iye  boliw  mumkinshiligin  bermedi.  Vizantiyada  shirkew  imperatorg`a  boysindirildi. 

Na`tiyjede  Rim  shirkew  Konstantinopol`  shirkewin  o`zine  boysindira  almadi.  Bunnan  basqa 

diniy  taliymatlarda  bayan  etiwde  xa`m  jan`a  du`zilgen  shirkewlerdi  qadag`alaw  ma`selesine 

xa`m  tag`ida  da`ramatlardi  bo`listiriwde  xa`m  bul  eki  shirkew  ortasinda  kelispewshilikler  kelip 

shiqti.  Na`tiyjede  a`0tr  jili  Rim  papasi  Lev  IX  xa`m  Konstantinopol`  patriarxi  Kirudariy  bir 

birine  pa`nt  jasadi.  Xristianliq  a`ne  usi  sa`neden  baslap  ekige  bo`linip  ketti.  Olardin`  biri  Rim 

papasina  boysiniwshi  katolik  (uliwma  ja`xa`n)  shirkew,  ekinshisi  Konstantinopol`  patriarxina 

boysiniwshi pravoslavie (shin isenim) shirkew dep ataladi. 

Xristian  dini  bir  neshe  bo`limlerge  bo`linedi.  Olardin`  en`  irileri  joqari  ko`rsetilgenindey 

Katolitsizm xa`m Pravoslavie. Katolikler  xa`m pravoslavlar «Muqaddes ushlikke» isenedi xa`m 

bul  dinnin`  basqada  tiykarg`i  qag`iydalarin  ta`n  aladi.  Biraq  olar  arasindag`i  ayirmashiliqlar 

xa`m bar. Katolikler muqaddes Rux-O`uday  xa`m O`uday-Atadan xa`m O`uday  baladan kelip 

shiqqan  dep  esaplasa,  pravoslavlar  muqaddes-rux  tek  g`ana  O`uday-Atadan  kelip  shiqqan  dep 

seaplaydi.  Katolitsizm  «Bibliya»ni,  «Injil»di  (tek  g`ana  latin  tilinde  jazilg`an)  xa`m  muqaddes 

an`izlardi  yamasa  appostollar  qag`iydalar  jiyindisin  diniy  taliymat  derekleri  dep  seaplaydi. 

Ja`nede  katolik  shirkew  Injildi  tek  g`ana  ruxaniyler  bayan  etiw  mumkin  dep  seaplaydi. 

Katolitsizmnin`  ja`ne  bir  ayirmashilig`i  bul  Rim  papasinin`  jalg`izlig`i  xaqqindag`i  dog`ma.  Ol 

boyinsha  papa  katolik  shirkewinin`  baslig`i,  Isanin`  xa`kimi  xa`m  appostol  Petrdin`  orinbasari 

bolip  seaplanadi.  Katolik  shirkewinin`  ja`ne  bir  o`zgesheligi  bul  XIII  a`sirde  islep  shig`ilg`an 

«sawap isler» xaqqindag`i ta`liymat. Bul taliymat boyinsha xa`r adam o`x gunasin juwiw ushin 

shirkewden  kshirim  satip  aliwg`a  bolatug`in  edi.  Papalar  usi  taliymat  tiykarinda  orta  a`sirlerde 

gunalardi  keshiriw  xaqqindag`i  jarliqlar  (iidul`gentsiya)  menen  sawda  etiwde  alip  bardi. 

Katoliklerdin`  diniy  a`njumanlarinda  basqalarda  o`zgeshe  misal  ushin  balani  shoqindirg`anda, 

olar  pravoslavlarday  suwg`a  batirip  almaydi,  al  onin`  ustinen  suw  quyadi.  Shoqintirilg`annan 

keyin xush-boy may balalig`inda emes, pravoslavlarday, al er jetkennen keyin surtiledi. Adamlar 

qan  xa`m  vino  menen  emes,  tek  g`ana  nan  menen  prichashenie  qiladilar  (prichashenie  degende 

Isanin` kelbeti xa`m qani qosilg`an nan xa`m vinoni tatiw). 

Shrqing`anda  ush  barmaq  menen  emes,  bes  barmaq  penen  bejeriledi  (Atanaq  xristianliqta 

muqaddes  belgi,  diniy  siyiniw  predmeti).  Katoliklerdin`  meresimin  da`bdebeli  xa`m  tantanali 

boliw  menen  ajiralip  turadi.  Katolitsizmnin`  nizamlastirilg`an  qag`iydalari  basqalardan 

ayirmashilig`i 

diniy  siyiniw  tiykarinan  latin  tilinde  bejerilgen.  (biraq  g`oyt  Vatikan  olardi  milliy  tilde  o`tiriw 

ruxsat etti). 

Ruxaniylerdin` uylenbesligi (pravoslavlarda tek g`ana monaxlar) 

Diniy ma`rtebeden shig`iw mumkin emes. 

---

Kardinallar  institutunin`  orin  alg`ani  (Kardinal  Rim  papasina  keyin  joqari  ruxaniy).  Olar  tek 

Papa  ta`repinen  tayinlanip,  al  Kardinallar  awqami  Papni  saylaydi.  Xa`zirgi  kuni  dun`yada  a`r0 

qarsi  Vatikan  dun`ya  katolik  shirkewinin`  orayi.  %z  atin  Rim  qalasi  jayasqan  jeti  tepeliktin` 

birinin`  ati.  Ol  Petr  ibadatxanasi  xa`m  XV  a`sir  baslap  Papalar  saylanatug`in  Sikstin  qalasi 

jaylasqan appostollar sarayi binalar birlespesi. a`iu0 j baslap papanin` ra`smiy qarargaxi a`og`o j 

papa  Piy  XI  menen  Italiya  xukimetinin`  baslig`i  Musolin  ortasinda  duzilip  shartnamag`a 

muwapiq Vatikan qala-ma`mleket statusina iye boldi. Onin` territoriyasi rrg`o turadi. 

 Pravoslavie  shirkewinin`  katolik  shirkewinen  ayirmashilig`i,  pravoslaviyada  birden  bir 

diniy  oray,  shirkewlerdin`  birden  bir  baslig`i  joq.  Bul  jag`day  dun`yaliq    sebeplerden  basqa, 

pravoslaviyanin`  da`slepki  xristianliqtin`  politsentrik  da`stu`r  a`mel  qilg`an.  Xa`zirgi  waqitta 

pravoslaviya  a`t  avtokafel`  (g`a`rezsiz)  shirkew  bar  Bular  Konstantinopol`,  Aleksandriya, 

Antioxiya,  Ierusalim,  Rus,  Gruziya.  Serb,  Rumin.  Bolgar,  Kipr,  Ellada,  Alban,  Polyak.  Chex 

xa`m  Amerika  shikewleri.  Bul  shirkewler  turli  ja`miyetlik  sharayatlarda  is  ko`rgenligi  ushin 

tu`rli  siyasiy  bag`darlarina  iye  bolip,  zamanin`  aktual  ma`selelerine  tu`rli  qatnaslar  beriledi. 

Pravoslaviyada xa`r bir adamnin` e tuwilg`an ku`ni boladi degen taliymat alg`a su`riledi. Birinshi 

kun  –bul  adamnin`  tuwilg`an  kuni,  biraq  bul  a`xmiyetli  kun  emes,  sebebi  ol  adam  jaqsi  adam 

yamasa jaman adam bolama bul belgisiz. Ekinshi tuwilg`an kuni-bul onin` shoqintirilg`an ku`ni. 

Bul birinshi kunnen  a`xmiyetlirek. Sebebi ekinshi kuni adam ma`n`gi jasaw ushin xuqiqi aladi. 

Biraq  ol  jaqsi  xristian  bolama  bul  belgisiz.  Sonin`  en`  a`xmiyetli  tuwilg`an  kun-  bul  adamnin` 

o`lgen  ku`ni.  Sebebi  bul  kuni  adamnin`  ta`g`diri  yag`niy  onin`  ma`n`gi  azab  shegiw  ushin 

dozaqqa tusiw yamasa ma`n`gi a`zlikte jasaw ushin beyishke tusiw ma`selesi sheshiledi. 

Pravoslaviyada  xristianliq  u  sirli  meresimi  o`zgeshe  orin  iyeleydi.  Bular  shoqindiriw,  nan 

xa`m  vino  tartiw,  ruxaniydin`  atag`in  beriw,  tawbe  etiw,  mira  su`rtiw,muqaddes  zaytun  mayin 

surtiw, neke meresimi.