Dintaniw kk


 Zardushtiylik taliymati. “Avesto” tariyxiy xa`m manawiy miyrasimiz



Download 294,12 Kb.
Pdf ko'rish
bet15/42
Sana15.01.2022
Hajmi294,12 Kb.
#367902
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   42
Bog'liq
Dintaniw kk (2)

2. Zardushtiylik taliymati. “Avesto” tariyxiy xa`m manawiy miyrasimiz. 

 «Avesto»nin`  quramina  kirgen  materiallar  ilimpazlar  ta`repinen  uyrenilip,  onin`  g`u00  jildan  aslam  tariyxin 

da`liylledi  xa`m  g`u00  jilliq  yubileyin  nishanladi.  Zardushtiylik  taliymati  Orta  Aziyada  a`yyemgi  da`wirde  qa`liplesken 

ta`biyat  ku`shlerine  a`sirese  otqa  siyiniw  ayriqsha  orin  bolip,  oni  ilaxiylestiriwge  baylanisli  isenimlerge  iye  progressiv, 

monoteistlik  din  esaplanadi.  Onin`  negizinde  dun`ya  qarama  qarsiliqlar  gu`resinin`  tiykarinda  quriladi.  Jaqsiliq  xa`m 

jamanliq,  jaqtiliq  xa`m  qaran`g`iliq,  o`mir  xa`m  o`lim  ortasinda  turaqli  gu`res  dawam  etedi.  Barliq  jaqsiliqlardi 

Axuramazda  xa`m  jamanliqlardi  Anxramayn`yu  yamasa  Axriman  belgileydi.  «Avesto»nin`  ko`plegen  bo`legi  jog`alg`an 

tek g`ana jetiden bir bo`legi qalg`an. Ilimde «Avesto»nin` u`sh quramin tariyxiy da`wirin ko`rsetedi.  

a`.  En`  a`yyemgi  bo`legi  (b.e.d.g`000-e000)  Yashtlar  bolip,  onda  qa`bile  uriwshiliq  da`wiri,  ko`p  qudayliq 

pikirleri ko`rsetiledi. 

g`. Gotlar bo`leginde Axuramazda qudayi tuwrali talia`ymati bolip, ol Zardushttin` do`retiwshiligine tiyisli (b.e.d. 

VI a`sirde). 

e.  A`yyemgi  ko`p  qudayliq  xa`m  keyingi  bir  qudayliq  ideyalari  arasinda  gu`res  sharayatinda,  xa`r  ekewin 

kelistiriwshi mazdakiylik taliymati qa`liplesedi. 

 Zardushtiylikte  orinsiz  qan  to`giwler,  qurbanlar  beriw,  a`skeriy  soqilig`isiwlar,  basqinshiliq  urislari  qaralanip, 

turaqli tinish-tatiw turmis keshiriwge , miynetke, diyqanshiliq, sharwashiliq penen shug`illaniwg`a shaqiradi. Materialliq, 

molshiliqqa  erisiw  ushin  jawizliqqa  qarsi  gu`resiw  ja`ne  jer  ashiw,  bag`  baqsha  egiw,  suwg`ariw  qurilmalar  quriwg`a 

shaqirg`an, oni buzg`anlardi ulken gunalar dep sanag`an. 

Zardushtiylik  taliymatinda  bizin`  ushin  muqaddes  bolg`an  ruwxiy-manawiy  a`dep-ikramliliq,  ta`lim 

ta`rbiya,xuqiqiy qa`diriyatlar xa`m oy-pikirler ulken a`xmiyetke iye. 

Zardushtiyliktin`  muqaddes  kitabi  «Avesto»da  ruwxiylig`imizdin`  manawiy  a`lemimizdin`  ra`n`-ba`ra`n` 

qirlarina baylanisli pikirler ku`ta` ko`p. Insannin` ruwxiy jetikligi onin` dosliqqa sadiqlig`i, keshirimliligi,jawizliq qa`lbin 

miyrimlilik  nurina  toltira  biliwi,  jamanliqqa  jaqsiliq  penen  juwap  bere  aliwi  za`ru`r.  «Avesto»da  “o`zgelerdi  jaqsiliqqa 

jollay alg`an adamlardi jaqsi adam dewge boladi», «Tan`ri rastgo`ylerdin` na`zerin qorg`aydi», «Mag`an xa`mishe g`ayrat 

xa`m  shidam  ber,  meni  xa`mishe  g`a`plet  uyqisinan  oyat»,  «kaerde  eki  dene  birin-biri  qollap  quwatlasa,  sol  jerde  isi 

on`inan keledi». Bul dinde iyman, isenim, ilm uyreniw, pa`klik xa`m jetiklik, ka`sip-o`ner, ilim menen xadal riziq tawip 

jasaw  kerekligi  ko`rsetiledi.  Miynet  etiw  xa`m  jaqsiliqlar,  belgisi  insaniyliq,  a`sirese  xa`r  bir  adamnin`  bergen  so`zinin` 

ustinen  shig`iw,  og`an  sadiq  boliw,  qarizdi  o`z  waqtinda  to`lew,aldamaw,  qiyanet  etpew  imanliliq  belgisi  ekenligi  atap 

o`tiledi. 

Avestoda ta`lim ta`rbiya ma`selelerine de ulken kewil bo`linedi, xa`r bir adam xadal, kewli taza, paydali miynet 

penen  shug`illaniwi,  ma`naviy  xa`m  den  sawlig`i  bekkem,  sag`lam  bolip  o`siwi,  ta`rbiyalaniwi  kerekligi  aytiladi.  Sol 

da`wirlerde  balalar  r  jasqa  deyin  ata  anasi  ta`repinen,  tten    i  ge  deyin  jeke  mug`allimnin`  qadag`alawinda  xa`m 

ta`rbiyasinda boliwi, qizlar a`t jasqa deyin, ul balalar a`u jasqa shekem mektep, medreselerde ta`lim aliw kerek bolg`an. 

Bilim  beriw  o`ndiris  penen  baylanistirip,  sharwashiliq,bag`shiliq,  eginlerdi  egiw,  o`siriw  isleri  uyretilgen.  Ko`birek 

matematika,  astronomiya,  tariyx,  xuqiq  pa`nleri  oqitilg`an.  Ustazlar  tuwrali  Avestoda  barliq  bilim  xa`m  o`nerdin`  gilti 

bolg`an  yazdong`a  maqtaw,  og`an  iseniw  so`zleri  aytilg`an.  Ol  xa`mme  na`rseni  biliwshi,  do`retiwshi  sipatinda  ustazlar 

ustazi  esaplang`an.  Avestoda  bay  xuqiqiy  qa`driyatlarda  sawlelenip,  onin`  ma`nisi,ideyalari  xa`zirgi  waqitta  da    ulken 

a`xmiyetke  iye.  Bul  kitap  boyinsha  xuqiqiy  ideyalar  ush  na`rsege  suyenedi`  jaqsi  pikir,  jaqsi  ta`rtiplerdi  ornatiw 

ja`miyetlik  xa`m  adamlar  arasinda  qatnasiqlarda  so`zdin`  muqaddesligi  ayriqsha  a`xmiyetke  iye.  So`z  xaqiykattin` 

turmisliq  belgisi  sipatinda  qa`dirlenedi.  Eki  turli  jaqsi(ezgu)  so`  –xuqiqiy  minnet  sipatinda  xaqiyqattin`  belgisi  bolip 

qa`dirlenedi. Birinshisi- saltanatli ra`wishte ant ishiw(varuna) tu`rindegi so`z, bug`an baylanisli adam bul xa`reketti islew 

yamasa islemewge minnetlenedi xa`m saltanatli so`z beredi. 

Ekinshisi bul jazba tu`rdegi so`z. Bul xuqiqiy tilde shartnama yamasa pitim deyiledi. Oni Avestoda Metra degen 

at penen atap, ta`repler bir na`rse tuwrali o`z-ara kelisip so`z berisedi. So`zinde turmag`an ta`rep jazalanadi. 

Asha dep atalg`an xuqiqiy normalarda xaqiyqat, ta`rtip, xuqiqiyliq waziypasi ju`klengen. Eger xaiyqatti buzsa oni 

yubuzg`inshi dep atag`an. Yamasa an`yan- xuqiqqa saykes, mas adam, xa`m drugvat- xuqiqti buzg`an adam,- dep bo`lip 

qarag`an.  Ant  iship,  so`z  bergen  adam  sol  antin  buzsa,  orinlamasa  onin`  xaqlig`in  da`liyllew  ushin  Ordamiya  –sinaw 

da`stu`ri  qollanilg`an.  Sinaw  ot  penen  sinawda  ko`kireine  temirden  qizdirip  basiw  arqali  xa`m  suw  menen  sinawda 




o`tkerilgen “Avesto”da uliwma sinawdin` ee usili qollanilg`an. Misali suwg`a sungitiw, ot arasinan ju`girtiw, du`rre uriw 

x.t.b. Sonin` ushinxa`r bir adam o`z so`zine sadiq boliwi, elin satpawi, qa`liplesken ta`rtip qag`iydalardi saqlawi kerek dep 

oni  talap  etken.  B.e.d.  VII-VI  a`sirlerde  Zardushtiylik  dini  dun`ya  ko`leminde  en`  a`yyemgi  dinlerden  esaplanip,  Orta 

Aziya, A`zerbayjan,Iran,Kishi Aziya xaliqlarinin` isenim deregi esaplang`an. 

Iranshaxlar da`wirinde Iranda ra`smiy ma`mleketlik din bolip xizmet etti. Orta Aziyani araplar islamlastirg`ang`a 

shekem  Zardushtiylik  jergilikli  xaliqtin`  tiykarg`i  dini  esaplang`an.  Buni  ayirim  arxeologiyaliq,  tariyxiy  izertlewler  aniq 

da`liylleydi.    Zardushtranin`  tiykarg`i  kontseptsiyasi  bul  pu`tkil  jansizlar  pataslig`i  xaqqindag`i  taliymat,  yag`niy  jansiz 

o`li denelerdi ka`ramatli jaratilistan jerden, ottin, suwdan xa`m xawadan bo`leklew bolip esaplanadi. 




Download 294,12 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   42




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish