Dintaniw kk

3.tema  Milliy dinler. 

Joba 

1. Yaxudiyliktin` ju`zege keliwi ha`m ta`liymati. 

2. Veda  ha`m veda dinleri. 

3. Konfutsishilik 

4. daosizm 

5. Sintoizm. 

 

A`yyemgi dinlerden basqa xa`r t6rli milliy dinlerde qa`liplesti. Yaxudiylik dini eramizdan buring`i 2000 jillardin` 

aqirinda  Palestinada  qa`liplesti,  jeke  qudayliq  ideyasina  ugitleydi.  Yaxudiyliktin`  muqaddes  kitaplari  «Tawrat»  (Musa 

payg`ambar  ta`repinen),  «Bibliya»  payda  bolg`an.  Onin`  ag`imlari  ekige  bo`linip.  a`yyemgi  ag`imlari`  Saduqiy,  Farziy, 

Essey dep ataladi.  

Milliy  dinler

  -   

Bul  din  X  a`sirdin`  baslarinda  yaxudiyler  ma`mleketinin`  qa`liplesiwinde  ulken  rol`  atqarg`an

xa`m da`slepki patshalar dinastiyasina negiz salg`an Iuda qa`bile siying`an. Bul dinnin` o`zine ta`n bolg`an 6rp-a`detleri

da`st6rleri, bayramlari da bar. Orta Aziyag`a da bul din jetip kelip tarqag`ani boyinsha mag`liwmatlar da bar. 

 

Xindstang`a  ta`n  bolg`an  din  bul  induizm  veda  xa`m  braxmanizm  ideyalarinin`  evolyutsiyasi  na`tiyjesinde 

b.e.deyingi  qmin`inshi  jillar  ortasinda  payda  bolg`an  edi.  Iudaizmde  trimurti  kontseptsiyasina  negizlenedi.  Dun`ya, 

a`lemdi,  o`mirdi  Braxma  do`retken,  onin`  ja`ne  de  onin`  Vishnu  xa`m  Shiva  qudaylari  da  bar.    Braxma  a`lemdi 

do`retiwshi,  Vishnu  dun`ya  nizamin  uslap  turiwshi,  Shiva  kosmosti  joq  etiw  qudiretine  iye.  Sonin`  ushinda  iudaizmde 

vishnizm,  shivaizm,  eki  ag`imlari  qa`liplesken.  Bul  dinnin`  ideyalari  Vedalar  (sanskrit  tilinde  Boljaw  ma`nisinde) 

tiykarina eedana, ayirim dereklerde  eee yamas eeeo a`psanaliq qudaylar tuwrali rawayatlardi o`z ishine aladi. 

Braxmanliq ta`liymati ja`miyette adamlar toparin kastalarg`a (sotsialliq qatlamlarg`a) bo`liwge negizlengen olar 

qudaylar  atinan  so`ylewge  xuqiqili  adamlar.  Olardan  keyingi  sikxizmde  (ustaz  ma`nisinde)  milliy  dinler  qatarina 

kirip,XVI  a`sirde  Arqa  Batis  Xindstanda  payda  bolg`an.  Og`an  tiykar  salg`an  guru  (ustaz)  Nanak  (qryo-qteoj) 

bolipIlaxiyat  kitabi  “Grantx  Soxib”  (Janob  Kitob)  ideyasi  mayda  sawdagerler  xa`m  o`nermentlerdin`  kastashiliq  duzimi 

xa`m feodalliq duzimine qarsi naraziliq bolip esaplanadi. Kastalar kshatriyler- qudaydin` qoli, vayshiyler- qudaydin` sani, 

en` to`mengisi shudralar – qudaydin` ayag`inan kelip shshiqqan dep tusinik berilgen. 

!yyemgi 

№

itayda  Lao  Tszi  filosofiyaliq  ta`liymati  menen  bir  da`wirde  (Kun  fu  Tszi)  Konfutsiy  (ttq-ruo) 

ta`liymati kelip shiqqan edi. Konfutsiyliktin` dereklerinen  «Lung- Yuy («Sawbetlesiw xa`m oy pikirler b.e.d. VI a`sirde 

jazilg`an.  Bul  dinde  eki  printsip  jent-  insandi  suyiwshilik  nizami  xa`m  «Li»  ja`miyetlik  moral  normalari,  qag`iydalar, 

da`st6rler  a`melge  asirildi.  Konfutsiyshiliktin`  bas  qudayi  Aspan  qudayi  edi,  keyin  Konfutsiydin`  o`zide  ilaxiylestiriledi 

xa`m 

№

itayda milliy din bolip qaldi.  

Daosizm  taliymati  b.e.IV-III  a`sirlerde 

№

itayda  qa`liplesti.  Onin`  filosofiyaliq  printsipleri  “Dao-Detszin”de 

berilip,  danishpan  Lao-Tszi  ta`repinen  jazilg`an.  “Dao”  -  jol  ma`nisinde  bolip,  ol  a`lemnin`  ma`nisi  xa`m  bas  sebebi, 

dun`yanin`  xa`r t6rliligi deregi, xa`mme  na`rselerdin` anasi dep tusinik beredi. "Dao” diniy  mazmunda bolip qalmastan, 

bir waqittin` o`zinde ol turmis qa`lpin, usilin, printsiplerinde belgilep bergen edi. 

Yaponiyag`a  ta`n  bolg`an  sintoizm-  yapon  tilinde  sinto-  qudaylar  jolin  bildiredi.  Ol  din  buddizmnin`  yapon 

turmisina kiriwi, menen qa`liplest`i. Xaliqtin` yariminan ko`bi eki dingede isenedi. Qort jilg`a deyin bul din Yaponiyada 

ma`mleketlik esaplang`an. Sintoizm qudaylari buddizmdegi xa`r t6rli personajlardi ta`n aladi. Yaponiyada ken` tarqalg`an 

dinlerden esaplanadi. 

Juwmaqlap  aytqanda  joqari  da  atap  o`tken  dinlerdin`  xa`r  biri  meyli  olar  a`yyemgi  uriwshiliq-qa`wimlik 

da`wirinde bolsin, a`lbette belgili waziypalardi atqarip atirg`an edi.