«Динтаны7» курсы жо3ары о3ы7 орынларыны4 бакалавриат бас3ышына м5лшерленген

Braxmanliq ta`liymati ja`miyette adamlar toparin kastalarg`a (sotsialliq qatlamlarg`a) bo`liwge negizlengen olar qudaylar atinan so`ylewge huqiqli adamlar. Olardan keyingi sikxizmde (ustaz ma`nisinde) milliy dinler qatarina kirip, XVI a`sirde Arqa Batis Hindstanda payda bolg`an. Og`an tiykar salg`an guru (ustaz) Nanak (1469-1539j) bolip Ilahiyat kitabi “Grantx Soxib” (Janob Kitob) ideyasi mayda sawdagerler ha’m o`nermentlerdin` kastashiliq du’zimi ha’m feodalliq duzimine qarsi naraziliq bolip esaplanadi. Kastalarda kshatriyler- qudaydin` qoli, vayshiyler- qudaydin` sani, en` to`mengisi shudralar – qudaydin` ayag`inan kelip shiqqan dep tusinik berilgen.
A`yyemgi Qitayda Lao Tszi filosofiyaliq ta`liymati menen bir da`wirde (Kun fu Tszi) Konfutsiy (551-479) ta`liymati kelip shiqqan edi. Konfutsiyliktin` dereklerinen “Lung- Yuy (“Sawbetlesiw ha’m oy pikirler) b.e.sh. VI a`sirde jazilg`an. Bul dinde eki printsip jent- insandi suyiwshilik nizami ha’m “Li” ja`miyetlik moral normalari, qag`iydalar, da`stu`rler a`melge asirildi. Konfutsiyshiliktin` bas qudayi Aspan qudayi edi, keyin Konfutsiydin` o`zide ilahiylestiriledi ha’m Qitayda milliy din bolip qaldi. B.e.sh. IV-III a’sirlerde bul din sipatinda ken’eyedi. A’sirese Xan sulalasi da’wirinde ma’mleketlik ideologiya bolip maydang’a shig’adi.
Daosizm taliymati b.e.sh. 1 min’ jilliq oatalarinda Qitayda konfutsiylik penen bir qatarda payda bolg’an. Lao Tszi b.e.sh. VII a’sirde tuwilg’an, Konfutsiydin’ zamanlasi esaplanadi. Onin` filosofiyaliq printsipleri “Dao-Detszin”de berilip, danishpan Lao-Tszi ta`repinen jazilg`an. “Dao” - jol ma`nisinde bolip, ol a`lemnin` ma`nisi ha’m bas sebebi, du’nyanin` ha’r tu`rliligi deregi, ha’mme na`rselerdin` anasi dep tusinik beredi. “Dao” diniy mazmunda bolip qalmastan, bir waqittin` o`zinde ol turmis qa`lpin, usilin, printsiplerinde belgilep bergen edi. XX a’sir basinda Qitayda daosizm sektalarina qarsi gu’res baslang’an, ha’m XX a’sir ekinshi yariminda ju’da azshiliqti qurag’an.
Yaponiyag`a ta`n bolg`an sintoizm- yapon tilinde sinto- “qudaylar joli” degndi bildiredi. Bul din ju’zege keliwinde aniq bir mag’liwmat joq, biraq buddizmnin` yapon turmisina kiriwi, menen qa`liplest`i. Xaliqtin` yariminan ko`bi eki dingede isenedi. 1945 jilg`a deyin bul din Yaponiyada ma`mleketlik esaplang`an. Sintoizm qudaylari buddizmdegi ha’r tu`rli personajlardi ta`n aladi. Yaponiyada ken` tarqalg`an dinlerden esaplanadi.
Juwmaqlap aytqanda joqarida atap o`tken dinlerdin` ha’r biri meyli olar a`yyemgi uriwshiliq-qa`wimlik da`wirinde bolsin, a`lbette belgili waziypalardi atqarip kelgen.