Dinshunoslik hsm маrkaziy оsiyo хаlqlari dinlari va e’tiqodlari : dinning ibtidoiy shakllari

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
DINSHUNOSLIK
HSM
МАRKAZIY ОSIYO ХАLQLARI DINLARI VA E’TIQODLARI : DINNING IBTIDOIY SHAKLLARI
3
MAVZU
ALIMOVA SHAXNOZA XAMIDOVNA
Gumanitar fanlar kafedrasi
katta o’qituvchisi

REJA:

Fanda dinlarning shakllanishi tarixiga oid ikki xil qarash mavjud:

Materialistik maktab tarafdorlarining fikricha:

Odamlarning tabiat va jamiyat rivojlanishi qonuniyatlarini bilmasligi,ular oldidagi ojizligi, doimo tahlika va qorquvda yashashlari natijasida din vujudga kelgan
Tomas Gobbs
Ibtidoiy qabila dinlarining kelib chiqishiga qo‘rquv natijasida “ajdodlarga sig‘inish” sabab bo‘lgan;
Xerbert Spenser

Diniy ong asoslarining shakllanishi

Totemizm

Totem so‘zi - Shimoliy Amerikada yashaydigan Ojibva qabilasi tilida «uning urug‘i» ma'nosini anglatadi. Uning mohiyati «odamlarning hayvonot yoki o‘simlikning muayyan turlariga qarindoshlik aloqalari bor», deb e'tiqod qilishdir.

• Birlashtiruvchilik
• Tartibga soluvchilik

Insoniyat rivojlanishining dastlabki bosqichlarida totemizmning asosiy vazifalari

Animizm

• Animizm (lotin tilida anima - ruh, jon ma'nolarini anglatadi). Animizm ruhlar mavjudligiga ishonch, tabiat kuchlarini ruhlantirish hayvonot, o‘simlik va jonsiz jismlarda ruh, ong va tabiiy qudrat borligi haqidagi ta'limotni ilgari suruvchi ilk diniy shakllardan biri.

Animizm

Animizm zamonaviy dinlarning barchasining asosiy aqidaviy qismini tashkil etadi. Jumladan, jahon dinlari bo‘lmish buddaviylik, xristianlik va islomda ham ruhlar haqidagi ta'limot mavjud.

Shomonlik yoxud sehrgarlik

Sehrgarlik (afsun, magiya)
Ilohiy kuchlarga ta'sir etish maqsadida amalga oshiriladigan ritual - urf-odatlar majmuasi
(«Shomon» so‘zining tungus tilidagi ma'nosi «sehrgarlik»)
Shamanlar va afsungarlar jazavali va asabiy kishilar bo‘lib, odamlar ularni ruhlar bilan muloqotda bo‘lishiga,
Ularga jamoaning umid va niyatlarini yetkazish, ularning irodasini talqin qilish qobiliyatiga ega ekanligiga chuqur ishonganlar.
Ob-havo afsungarligi
Tibbiy afsungarlik
Sevgi afsungarligi
Harbiy afsungarlik
Afsungarlik maqsadga ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi:

Fetishizm

Fetishizm (fetish so‘zi portugalcha “fetisho”, fransuzcha “fetish” – “sehrli narsa”, “but”, “sanam”, “tumor” ma'nosidagi so‘zni anglatadi).
Uning mohiyati tabiatdagi jonsiz predmetlarga sig‘inishdir.
Unga ko‘ra alohida buyumlar kishining o‘z maqsadiga erishtirish, ma'lum voqyea-hodisalarni o‘zgartirish kuchiga ega.
Yog‘och, loy va boshqa materiallardan yasalgan buyumlar paydo bo‘lishi bilan bir paytda shakllangan
Butlarda va tumorlarda jamoalar g‘ayritabiiy dunyodan keladigan ilohiy qudratning timsolini ko‘rdilar
Bunday fetishga odatda afsungarlar, shamanlar ega edilar.

Fetishizmning unsurlari hozirgi davrda ham xalqlarning urf-odat va e'tiqodlarida saqlanib qolgan

Fetishizmning unsurlari
barcha dinlardagi haykallar
suratlar
tumor
ko‘zmunchoq va turli ramzlar

Insoniyatning qadimiy hayot tarzi

1

• Ibtidoiy odamning tasavvuri va e'tiqodlari majmuasi, ularning real hayotdagi qiyinchiliklari, muammolari va yutuqlari og‘zaki ijodda aks etgan

2

• Bu narsa odamlarning ongida qolib, turli afsonalarning yaratilishiga sabab bo‘lgan

3

• Ibtidoiy mifologiyani tashkil etgan ijod doim odamlarning ma'naviy hayoti, ibodati, hissiyotlari va diniy tasavvurlari bilan chambarchas bog‘liq edi

Ibtidoiy odamlar ruhlarga, tabiat hodisalari (suv, olov, quyosh singari)ga va mavjudotlar (ot, bug‘u, mushuk kabilar)ga sig‘inganlar.

Dafn etish jarayoni

Ibtidoiy odam o‘z qarindoshlarini ko‘mishda maxsus marosimlar, ma'lum tayyorgarlik udumlariga amal qilar edi.

Ibtidoiy odam marhum ajdodlarining ruhlari sehrli usullar bilan hayvonlar hulqiga ta'sir etish imkoniyatiga ega deb bilar edilar. Bu tasavvurlar tiriklar bilan marhumlar o‘rtasidagi vositachilar, ya'ni turli hildagi sehrgarlar va shamanlar faoliyatining kelib chiqishiga sabab bo‘ldi.

Ov qilish

• Ibtidoiy odamlar o‘zlari va hayvonlar o‘rtasidagi tabiiy va g‘ayritabiiy aloqalar mavjudligi haqidagi tasavvurlarga ega edilar. Bu bilan birga marhum ajdodlarining ruhlari sehrli usullar bilan hayvonlar hulqiga ta'sir etish imkoniyatiga ega deb bilar edilar

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
ALIMOVA SHAXNOZA XAMIDOVNA
Gumanitar fanlar kafedrasi katta o’qituvchisi
E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!