Dinshunoslik G’ulommahmudova Azizabonu

Zardushtiylik.Zardushtiylik er.av. II – I mingyilliklarda Markaziy Osiyoda vujudga kelgan dindir. Zardushtiylik vahiy orqali e’lon qilingan jahondagi dinlarning eng qadimgisi bo’lib, u insoniyatga boshqa barcha dinlarga nisbatdan bevosita va bilvosita eng ko’p ta’sir o’tkazgan dindir. Insoniyat tarixida har bir kishi ustidan ilohiy hukm amalga oshirilishi, jannat va jahannam, qiyomat-qoyim unda tanalarning qayta tirilishi, tana va ruh qayta birlashib mangu yashashi haqida birinchi bor zardushtiylik doirasida fikr yuritildi.Keyingi asrlarda bu g’oyalar yahudiylik, xristianlik va boshqa dinlar tarafidan o’zlashtirildi. Zardushtiylik dini payg’ambar Zardusht nomiga nisbat berilib, shartli ravishda shunday atab kelinadi. Zardushtiylik dinining muqaddas kitobi hisoblangan “Avesto”da bu din “Mazdayasna” dini deb atalgan. Bu so’zni “Mazdaga sig’inmoq” deb tarjima qilish mumkin bo’lib, “Mazda” so’zi “Donish, donishmand, oqil” degan ma’nolarni bildiradi.

Zardushtiylik dini yana “Behdin” ya’ni “Eng yaxshi din” deb ulug’langan. Uning ta’limotiga ko’ra, barcha ezgu borliq Mazdaning irodasi bilan yaratilgan bo’lib, “Mazda” so’zi oldiga ulug’lash ma’nosini anglatuvchi “Axura” qo’shilib, zardushtiylikning ilohi- Axura-Mazda nomi paydo bo’lgan. Axura-Mazda “Janob Mazda” yoki “Iloh” degan ma’nolarni bildiradi.

Zardusht nomi tadqiqotlarda Zaratushtra, Zardust, Zoroastr ko’rinishlarida ham ishlatiladi.Zardusht 40 yoshida avvalgi ko’pxudochilik diniy tasavvurlariga hamda tabiat hodisalariga sig’inish e’tiqodlariga qarshi chiqib, yakkaxudochilikka asoslangan kitobiy din-Zardushtiylik dinini yaratdi.

Zardusht yashagan zamon ibtidoiy munosabatlar o’rnini mulkiy munosabatlar, qadimiy davlatchilik asoslari egallayotgan, jamiyatda ijtimoiy guruhlar hamda qatlamlar shakllangan, ko’chmanchi chorvador va o’troq ziroatkor qabilalar o’rtasidagi munosabatlar bir muncha keskinlashgan edi. Bu murakkab davrda o’lkaning turli qabilalarini birlashtirish va ularni ilk markazlashgan davlatchilik g’oyasi atrofida uyushtirish zaruriyati ham tug’ilgan edi.