Dinlari tarixi

Qoratepa. Tepalik buddaviylik ruhoniylarining 
eng katta markazi hisoblangan va u Kushon imperiya-
si davridagi Termizning tashqi devori himoyasi ostida, 
shahar tashqarisida joylashgan bo‘lgan.
MA’LUMOT UCHUN
Buddaning hayoti bilan bog‘liq ko‘plab voqealarga afsonaviy tus berilgan. 
Xususan, rivoyatlardan birida keltirilishicha, Budda 84 marta ruhoniy, 58 marta 
shoh, 24 marta rohib, 13 marta savdogar, 18 marta maymun, 12 marta tovuq,  
8 marta g‘oz, 6 marta fil, shuningdek, baliq, qurbaqa, kalamush, quyon qiyofa­
larida 550 marta qayta tug‘ilgan. So‘nggi marta xudolar uni insoniyatni to‘g‘ri 
yo‘lga boshlashi uchun inson qiyofasida yaratganlar.
Amudaryodan 
topilgan tilla 
haykalcha

---

40
1961-yildagi tadqiqot ekspeditsiyasi natijasida Qo-
ratepa binolarining uch qavati topilgan. Asosiy maj-
muaning uch qismi g‘arbdan sharqqa qarab deyarli 
to‘g‘ri tortilgan. Maxsus hovlida Budda qabrining tim-
soli bo‘lgan «stupa» o‘rnatilgan.
Fayoztepa. Qoratepa sharqidan sakson metr nari-
da Fayoztepa ibodatxona-monastiri majmuyi aniqlandi. 
Fayoztepa ibodatxonasi to‘g‘ri to‘rtburchakdan iborat 
tuzilishga ega.
Bino uchta teng qismga ajralgan, ularning har bi-
rida ichki hovli bo‘lgan. Bir qismida yashash xonasini 
o‘z ichiga olgan monastir (rohibxona) joylashgan. Unda 
rohiblar yashaganlar. Bundan tashqari, ovqatlanila digan 
xona, oshxona, non yopiladigan xona kabi yordamchi 
xonalar bo‘lgan. Uchinchisi ibodatxonaga o‘xshagan 
markaziy xona bo‘lib, devorlari xom g‘isht va paxsadan 
qurilgan, somonli loy bilan suvalgan va oqlangan.
Dalvarzintepa. Surxondaryo viloyati, Sho‘rchi tu-
manida joylashgan. Buddaviylikka oid mazkur yodgor-
lik 1962-yili aniqlangan. 
Ushbu qadimiy shahardan tashqarida ham yana bir 
buddaviylik ibodatxonasi, vino tayyorlash qurilmalari 
hamda dafn qilish joyi topilgan. 
Budda. Qoratepa,  
mil. III asr
Budda. 
Dalvarzintepa, 
mil. III asr
IJODIY FAOLIYAT
1.  Buddaviylikning Markaziy Osiyoga yoyilishi qaysi davrlardan bosh-
langanligini eslang. 
2.  Bu davrda Markaziy Osiyodagi xalqlar qaysi dinlarga e’tiqod qilgan?
3.  Qo‘shimcha adabiyotlardan mamlakatimiz hududida buddaviylik 
tarqalgan hududlardagi madaniy hayot haqida ma’lumot to‘plang. 

---

41
Mazkur shaharchadan Markaziy Osiyo hududlarida 
birinchi marta loydan yasalgan, yaxshi saqlangan Budda 
tasvirlangan va ko‘plab boshqa haykalchalar, bezaklar, 
diniy marosim buyumlari va tangalar topilgan. 
Ibodatxonadagi Buddaning tik turgan haykali juda 
yaxshi saqlangan: uning oyoqlari  mustahkam g‘ishtin 
asosda turibdi, kiyimlarining burmalari aniq, bularning 
barchasi yorqin qizil rangga bo‘yalgan. Budda sochlari-
ning tubi, asosan, qora, tepasi qizil rangda. Xuddi shu 
rang bilan qosh va ko‘zining qora chiqlari chizilgan.
Quva. 1957-yilda Farg‘ona vodiysidagi Quva shahri 
vayronalarida arxitektura va haykaltaroshlikning ajoyib 
namunasi bo‘lgan buddaviylik ibodatxonasi qoldiqlari to-
pilgan. Ushbu materiallar Farg‘ona viloyatida VII asrda 
buddaviylik dini keng tarqalganini tasdiqlaydi. 
Bu davrda Markaziy Osiyoning boshqa hududlari-
da zardushtiylik dini, xususan, uning mahalliy diniy 
an’analarni o‘ziga singdirgan shakli hukmron bo‘lgan. 
Bugungi kunda yurtimizda buddaviylikning lamaizm 
yo‘nalishi tarqalgan.