Диний экстремизм ва терроризмга қарши кураш: Ўзбекистон тажрибаси режа

намоён бўлишига кўра-
ҳудудий, минтақавий, халқаро шаклларга бўлинади. Экстремистик қарашлар жуда чуқур илдизларга эга бўлиб, ҳеч қачон чегара билмаган, дин, миллат, ҳудудни тан олмаган. Дунёвий экстремизмнинг сиёсий, иқтисодий, мафкуравий кўринишлари мавжуд бўлгани ҳолда, диний экстремизм барча динлар доирасида ривожланган. Диний экстремистик руҳдаги қарашларни католиклар, протестантлар, провославлар орасида ҳам учратиш мумкин. Бундай ҳолат собиқ шўролардан қолган маконда ҳам кузатилди.¹
Диний экстремизм ислом оламида ҳам кенг тарқалган. Диний экстремистлар қаерда фаолият кўрсатмасин, асосий мақсади ислом давлатини барпо қилиш бўлиб, бу мақсадга ўзаро низолар, ихтилофлар, қуролли тўқнашувлар орқали, яъни қон тўкиш ва зўрлик билан эришишни кўзлайдилар.
Бу эса, мустақилликка ҳам, жамият тараққиётига ҳам катта ғов бўлади. Экстремистик гуруҳларнинг ягона мақсади ҳокимиятни қўлга олиш бўлиб, бу йўлда улар энг жирканч усуллардан фойдаланадилар.
Маълумки диний экстремизм охир оқибатда диний фундаментализга олиб боради. Бундай ҳолат дунёнинг барча динларида кузатилган. Ҳозирги кунда дунё оммасининг диққат маразида турган ҳаракат ислом фундаментализи бўлиб, бу моҳиятига кўра – Қуръон ва ҳадисларни сўзма-сўз талқин этувчи, илк исломга қайтишга қаратилган ўз ақидаларини кенг тарғиб қилувчи, диний консерватив руҳдаги йўналишга нисбатан ишлатиладиган атама. Аслида «фундаментализм» сўзи 20-аср бошида америкалик протестантларнинг бир гуруҳига берилган ном бўлса-да, охирги пайтларда жаҳон матбуотларида мутаасиб ислом жангариларини фундаменталистлар деб аташ одат тусига кирди. Ислом фундаментализми турли-туман йўналиш ва кайфиятдаги гуруҳларни ўз ичига олади. уларнинг баъзилари сиёсий жабҳада, инқилобий ва ҳатто террористик усуллар билан қонуний ҳокимиятга қарши курашда ўзларини намоён этсалар, бошқалари тарғибот-ташвиқот ишлари, диний таълим, турли жамоат ташкилотлари, мактаб, университет, оммавий ахборот воситаларига кириб бориш, айниқса, фойдаланиш осон бўлган аудио-видео кассеталарни тарқатиш билан шуғулланади. Ислом фундаментализми учун умумий бўлган ғоялар - гўёки динсиз ёки «соф исломдан чекинган» давлат раҳбарларини жисмонан йўқ қилиш, ва ниҳоят, уларнинг таъбири билан айтганда, исломда «ширк» (бутпарастлик)ка барҳам беришдир.
Жиноятчи шахси ҳақида қуйидаги маълумотларни келтириш мумкин:
1. Мазкур турдаги жиноятларни содир этган шахсларнинг ёш нисбатида 18-30 ёшлилар 13 %ни, 30-40 ёшлилар 59 %ни, 40-55 ёшлилар 25 %ни, 55 ёшдан ошганлар 3 %ни ташкил этади;
2. Аёллар томонидан содир этилган жиноятлар умумий жиноятларнинг 4,7 %ни ташкил этади;
3. Жиноят содир этганларнинг кундалик машғулоти бўйича нисбатида талабалар 1 %ни, деҳқонлар 3 %ни, зиёлилар 5 %ни, ҳунармандлар 7 %ни, ишчилар 20 %ни, ишсизлар 64 %ни ташкил этади;
4. Жиноят содир этган шахсларнинг маълумоти бўйича нисбатида ўрта-махсус маълумотга эга шахслар 19 %ни, ўрта маълумотга эга шахслар 75 %ни, олий маълумотга эга шахслар 6 %ни ташкил этади;
5. Жиноят содир этган шахсларнинг тахминан 12 % ини муқаддам ушбу турдаги жинояти учун судланган шахслар ташкил этади.
Хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки, диний экстремизм ва терроризмга қарши курашишда қуйидагиларга эътибор қаратиш лозим: