Динамика қаторлари

4. ДИНАМИКА ҚАТОРЛАРИНИ ҚАЙТА ИШЛАШ УСУЛЛАРИ

• Динамика қаторларидаги мавжуд тенденцияларни аниқлаш ва баҳолаш жараёнида ўзаро боғлиқ қуйидаги вазифалар ҳал этилади:
• - ўрганилаётган ҳодисада тренднинг мавжудлигини аниқлаш;
• - аниқланган трендни статистик ўлчаш.

4. ДИНАМИКА ҚАТОРЛАРИНИ ҚАЙТА ИШЛАШ УСУЛЛАРИ

• Динамика қаторларидаги тренднинг мавжудлигини аниқлаш мезонлари:
• Ўртачалар методи. Динамика қаторлари бир неча бўлакларга бўлинади ва ҳар бир бўлак бўйича ўртача ҳисобланади. Ўртачалар ўртасида фарқ бор деган гипотеза илгари сурилади. Агарда ушбу гипотеза тасдиқланса, тренднинг мавжудлиги тан олинади.
• Кокс ва Стюарт мезони. Динамика қаторининг даражалари тенг учга бўлинади ҳамда биринчи ва охирги гуруҳ даражалари ўзаро солиштирилади.
• Серияли метод. Динамика қаторнинг ҳар бир аниқ даражасини у ёки бу типга тегишли деб ҳисобланади. Масалан, қаторнинг ҳади медианадан кичик бўлса, у А типга эга, акс ҳолда В типга эга.
• Динамика қаторларида ўзгариш кўрсаткичларини ҳисоблаш ва уларни графикларда тасвирлаш методлари.

4. ДИНАМИКА ҚАТОРЛАРИНИ ҚАЙТА ИШЛАШ УСУЛЛАРИ

• Динамика қаторларини қайта ишлаш усуллари:
• - қаторларни ягона асосга келтириш ва улаш (туташтириш);
• - даврлар оралиғини кенгайтириш;
• - сирғанчиқ ўртача даражаларни ҳисоблаш;
• - қаторларни аналитик текислаш;
• - интерполяцияни қўллаш;
• - экстраполцияни қўллаш.

Динамика қаторларини ягона асосга келтириш усули

• Ҳар хил ўлчов бирликларида келтирилган турли динамика қаторларини таққослама ҳолга келтириш учун бу қаторлар базисли усулда ҳисобланган нисбий қаторлар билан алмаштирилади.
• Бунинг учун иккала қатордаги ҳар бир кейинги давр даражаси бошланғич давр даражаси билан таққосланиб фоизда ифодаланади.

Мисол. N ҳудудда олти ойда бир ишчига тўғри келувчи ўртача ойлик иш ҳақи ва озиқ-овқат маҳсулотлари истеъмоли тўғрисида қуйидаги маълумотлар берилган. Динамика қаторларини ягона асосга келтиринг ва илгарилаш коэффициентини ҳисобланг

• Мисол. N ҳудудда олти ойда бир ишчига тўғри келувчи ўртача ойлик иш ҳақи ва озиқ-овқат маҳсулотлари истеъмоли тўғрисида қуйидаги маълумотлар берилган. Динамика қаторларини ягона асосга келтиринг ва илгарилаш коэффициентини ҳисобланг

Ойлар	Ўртача иш ҳақи, минг сўм	Озиқ-овқат маҳсулотлари истеъмоли, минг сўм	Базис йилига нисбатан ўсиш суръати, %		Илгарилаш коэффициенти Kилг=Кб’/Кб’’
			Ўртача иш ҳақи	Озиқ-овқат истеъмоли
Январ	65,5	20,9	100	100	-
Феврал	68,5	21,6	104,6	103,3	101,3
Март	74,5	22,1	113,7	105,7	107,6
Апрел	74,7	22,4	114,0	107,2	106,3
Май	77,9	22,7	118,9	108,6	109,5
Июн	83,4	23,3	127,3	111,5	114,2