Din falsafasining predmeti, maqsad va vazifalari

Har qanday fan o‘z tadqiqot predmeti va vazifalariga ega. Din falsafasining vazifalaridan biri – dinning ijtimoiy hodisa sifatidagi mohiyatiga eski andozalardan xoli holda yondashish, uni doimiy rivojlanib boruvchi tizim sifatida o‘rganishdan iborat. Din falsafasining tadqiqot obyektlari Din falsafasi to‘g‘risida to‘liqroq ma’lumot beradigan bo‘lsak, bu fan falsafa va din o‘rtasidagi o‘ziga xoslikdan va diniy tushunchalarning falsafiy tanqidini birinchi o‘ringa qo‘ygan G‘arb qarashlari asosida kelib chiqdi. Bu soha G‘arbda rivojlanish boshlagandan beri diniy mavzular bilan shug‘ullanish uning asosiy vazifasi bo‘lib qoldi. Bu soha xudoning mavjudligi, uning sifatlari borasida ilgari surilgan ratsional dalillarni tahlil qilish bilan shug‘ullandi. Masalan, xristian teologi Anselm Kenterberiyskiy (Anselm of Canterbury, 1033–1109).«Xudo uning buyukligidan tashqari biror narsa noma’lum bo‘lgan zot» degan fikrni ilgari surgan.

Hume, 1711–1776) borliq tartibini «ilohiy zot» bilan bog‘lamay, balki tabiat qonunlari deb izohlashni taklif qiladi. Shu o‘rinda aytish mumkinki, Yumning qarashlari Janubi­Sharqiy Osiyo diniy­falsafiy ta’limotlari tushunchalari – xudo Brahmaning tabiiy dunyoning ortida deb biluvchi hinduizmdagi panenteistik (xudoni borliqdan ko‘ra buyukroq deb bilish) e’tiqod yoki mutlaq qudratli kuch e’tiborga olinmagan buddizm ta’limotiga mos Anselm Kenterberiyskiy tushadi. Bunday sharqiy qarashlar «ong omili» (xudo yoki uyg‘oq ong) yaratilishdan ajratilmaganligi, bu holat esa ong ostida (olim va faylasuflar orqali) o‘rganilishi bilan G‘arbdan farq qilib turadi.

Bundan tashqari, Yum odatiy teistik qarashlardagi bir qator nomuvofiqliklarni ko‘rsatib o‘tdi. Masalan, dindorlar ko‘pincha «xudo cheksiz qudrat va barcha ezguliklarning sohibi» ekanligini bildiradilar. Ayni paytda, ular yaratishda yovuzlik bo‘lganligini ham inkor qilmaydilar. Yumning fikricha, agar xudo yomonlikni oldini olishga qodir bo‘lsa­yu, buni qilmasa, u haqida «yaxshilik sohibi» emas, «badniyat» yoki xudoni yomonlikni oldini olishni xohlasa­yu, buni uddasidan chiqa olmasa, u qudrat egasi emas, yoki xudo ikkisiga ham qodir ekan, unda yovuzlik bo‘lmasligi kerak, degan xulosa shakllanadi. Bu singari fikrlarga javob o‘laroq, teologlar xudoning qudrati va ezgulik sohibi ekanligi qarshida yovuzlikni mavjud bo‘lishi «anti­isbot» ekanligini qayd qiladilar.

Har qanday fan o‘z tadqiqot predmeti va vazifalariga ega. Din falsafasining vazifalaridan biri – dinning ijtimoiy hodisa sifatidagi mohiyatiga eski andozalardan xoli holda yondashish, uni doimiy rivojlanib boruvchi tizim sifatida o‘rganishdan iborat. Din falsafasining tadqiqot obyektlari Din falsafasi to‘g‘risida to‘liqroq ma’lumot beradigan bo‘lsak, bu fan falsafa va din o‘rtasidagi o‘ziga xoslikdan va diniy tushunchalarning falsafiy tanqidini birinchi o‘ringa qo‘ygan G‘arb qarashlari asosida kelib chiqdi