Dilorom qosimova menejment nazariyasi

1-bob.  FANNING  MAZMUNI,  PREDMETI  VA 
VAZIFALARI
1.1.  M en ejm en tn in g  m ohiyati,  m aqsad  va  vazifalari
1.2.  M enejm ent  predm eti  va  iz la n ish   uslublari
1.3.  M enejm ent  ilm in in g   kelib  ch iq ish i
1.4.  M enejm ent  ilm in in g   o ‘ziga  xos  x u su siyatlari
1.5.  M en ejm en tn in g  keiajakka  y o ‘n a ltir ilg a n lig i
1.6.  K ursning  m azm uni  va  vazifalari
1.1.  M enejm entning  m ohiyati,  maqsad  va  vazifalari
M ene jm e nt  tushunchasi  tor  m a ’noda  biror-bir  tashkilot  maqsa- 
dini  aniqlash  va  unga  erishish  uchun  za rur  bo‘lgan  rejalashtirish, 
tashkil  etish  va  nazorat  jarayonlarining  foyda  keltirishi,  sam ara 
berishi  faoliyat  yo'nalishini  qanchalik  to ‘g ‘ri  tanlay  bilishga,  qaror- 
lar  qabul  qila  olishga  hamda  uning  boshqarilishini  nazorat  qilishga 
va  bu  jarayon  borishiga  bog'liq  bo‘ladi.  M ene jm e nt  k en g   m a ’noli 
tu sh u n ch a  sifatida,  jahondagi  m enejm ent  va  uni  tashkil  etishning 
nazariyotchilaridan  biri  Piter  Druker  aytganidek,  «alohida  faoliyat 
t u r i   b o ‘lib,  t a s h k il  e t i l m a g a n   b e t a r t ib   o m m a n i  bir  m a q s a d g a  
yo'naltirilgan  samarali  va  unumli  guruhga,  jam iyatga  aylantiradi- 
gan,  ijtimoiy  o'zgarishlarni  r a g ‘batlantiruvchi  elem ent  hisoblana- 
di».  M e n e jm e n t  nafaqat  korxona  doirasida,  qolaversa,  bu tu n   bir 
jamiyat,  davlatni  o‘z  tanlagan  yo'li,  m aqsad  va  intilishlariga  yetak- 
lovchi,  iqtisodiyotni  kuchli,  barqaror  ishlovchi  m exanizm ga  aylan- 
tirishda  muhim   t a ’sir  etuvchi  kuch  hisoblanadi.
M ene jm e n tn i  jam iyatning  iqtisodiy  negizi  bilan  bog'lab,  shu 
bilan  birga,  un in g   ikki:  tashkiliy-texnikaviy  va  ijtimoiy-iqtisodiy 
tomonlarini  hisobga  olgan  holda  o'rganish  lozim.
Tashkiliy-texnikaviy  boshqaruv  aniq  i s t e ’mol  qiymatini  olish 
uchun  m ahsulot  tayyorlashda  m ehnat  taqsimoti  va  kooperatsiyasi 
bilan  ajralib  turadi.  Ijtimoiy-iqtisodiy  b o sh q a ru v   m avjud  ishlab 
chiqarish  m unosabatlari  bilan  bog‘liq  b o ‘lib,  boshqarish  maqsad- 
larini  belgilaydi.  Tashkiliy-texnikaviy  boshqaruv  m ehnat  unumdor- 
ligi  va  ishlab  chiqarish  sam aradorligining  oshishi  uchun  sharoit 
yaratishga  imkon  beruvchi  faoliyat  turidan  iboratdir.

---

Ijtimoiy-iqtisodiy  m e n e jm e n tn in g   m aqsadi  ishlovchilar  sam a- 
rali  m eh n at  qilishi  uchun  sharoit  yaratish,  ularni  ijtimoiy  himoya 
qilishning  ishonchli  u m um davlat  tizimini  shakllantirish,  bandlikni 
t a ’minlash  va  aholining  kam  t a ’m inlangan  qatlamlarini  qo‘llab-quv- 
v atlashdan  iboratdir.
M e n e jm e n tn in g   mohiyati  ijtimoiy-iqtisodiy  m unosabatlar  daraja- 
si,  ishlab  chiqarish  kuchlarining  rivojlanishi  va  iqtisodiy  aloqalarning 
murakkablashuvi  bilan  kengayib  boradi.  M enejm ent  ishlab  chiqarish 
jarayonida,  ishlab  chiqarish  vositalariga  mulkchilikning  turli  shakl- 
lari  mavjud  bo'lgan  sharoitda,  ishlab  chiqaruvchilar  o ‘rtasida  raqo- 
batni  shakllantirish,  foydani  m aksim allashtirishga  qaratilgan  b o is a , 
u  butun  bir iqtisodiy tizimda ishlab  chiqarish  evaziga jamiyat  ehtiyojini 
qondira  oladigan  bozor  infratuzilmasi  elementlari  va  ularning  o ‘zaro 
aloqasini  t a ’minlovchi  m ex an iz m n in g   barqaror  ishlashiga,  har  bir 
fuqaro,  g u ruh,  u y u sh m a,  tashkilot  va  m u a s s a s a la r  m anfaatlarini 
e ’tib o rg a   o lg an   holda,  u larni  jah o n   s a h n a s id a   o ‘z  o 'r n ig a   ega 
bo ‘lishiga  qaratilgan  b o iadi.
M e n e jm e n tn in g   asosini  obyektiv  iqtisodiy,  ijtimoiy  va  boshqa 
qo n u n la rg a   asoslanuvchi  huquqiy  ilmiylik  tashkil  etadi.  Xo'jalik 
yurituvchi  sub y ek tlar  rahbarlari  m a z k u r  qonunlarni  o'r g an ish   va 
ularning  aniq  vaziyatlarda  nam oyon  boiishini  hisobga  olgan  holda 
iqtisodiyotni  boshqarishning  strategiya  va  taktikasini  belgilaydilar.
1991-yil  31-avgustda  0 ‘zbekiston  Respublikasi  davlat  m usta- 
qilligi  e ’lon  qilindi.  S h unday  bir  sharoitda  m am lakatda  davlat  va 
iqtisodiyotni  qayta  qurishning  bosh  maqsadi  Prezidentim iz  I.  Kari­
mov  tom onidan  quyidagicha  aniqlab  berildi:  «Pirovard  maqsadimiz 
ijtimoiy  yo'n altirilgan  barqaror  bozor  iqti'sodiyotiga,  ochiq  tashqi 
siyosatga  ega  bo'lgan  kuchli  dem okratik  huquqiy  davlatni  va  fu- 
qarolik  jamiyatini  barpo  etishdan  iborat».
U n ing  am alga  oshirilishi  turli  sohalarda  olib  boriladigan  islo- 
hotlarga  va  boshqariladigan  vazifalarga  n e c h o g li  bog‘liq  bo'ladi.
Ijtimoiy-siyosiy  sohada:
-  m a ’m uriy-buyruqbozlik,  a v to rita r  t u z u m   m e x an iz m id an   va 
tuzilmalaridan  qutilish;
-  davlat  qurilishining  demokratik-huquqiy  tamoyil  va  m e ’yor- 
lariga  o'tish;
6

---

-  fu q a r o l ik   j a m i y a t i g a   o 't i s h n i n g   p o y d e v o r in i   q u r i s h   va 
boshqalar.
Ijtimoiy-iqtisodiy  sohada:
-  iqtisodiy  faoliyatga  erkinlik  berish;
-  mulkchilikning  xilma-xilligi;
-  narx  erkinligini  t a ’minlash;
-  raqobat  kurashiga  o ‘tish;
-  k o ‘p  tarm oqli  iqtisodiyotga  ham d a  bozor  m uno sab atlarig a 
o‘tish  va  boshqalar.
M a ’naviy  sohada:
-  mustaqil  va  yangicha  fikrlovchi  kishilarni  tarbiyalash,  aqidaboz- 
lik  va  o ‘ta  siyosatlashgan  mafkura  hukmronligidan  qutilish.
Xalqaro  m u nosabatlar  sohasida:
-  butun  dunyo  taraqqiyotidan  ajralib  qolishdan,  o‘zini  chetga 
olishdan  va  unga  qarshi  turishdan  voz  kechish;
-  jahon  hamjamiyatiga  kirib  borish  va  te n g   huquqli  hamkorlik- 
ka  yo‘l  ochish.
Bozor  m u n o sab atlarig a  o'tish  ishlab  chiqarish  va  bozorning 
samarali  o‘zaro  t a ’sirini,  davlat  m enejm enti  va  korxonalarning  o ‘z- 
o'zini  boshqarishning  m utanosib  nisbatda  bolish in i  t a ’minlovchi 
takomillashgan  iqtisodiy  m exanizmni  yaratishga  yo ‘naltirilgandir.