Diktantlar

Tabılmas doslıq
(Ertek)

Burınǵı ótken zamanda bir jigit ańǵa shıǵıp, qus salıp júrse, bir tasqa qonıp otırǵan bir kók qustı kóripti. Bul ne qılǵan qus dep uslap alıp qarasa, qanat, quyrıǵı julınıp jurday bolıp qalǵan eken. Jigit qustı úyine alıp kelip, atasına kórsetipti. Atası qusqa qarap otıradı da:

-Balam, bul qustı on bes kún baq. Sonnan soń qálegen jaǵına ushırıp jiber,-depti.
Jigit atasınıń aytqanın islep qustı on bes kún baǵıptı. Qusqa jańadan qanat, quyrıq shıǵıptı.
-Tilegen jaǵıńa ushıp kete ber,-dedi jigit qusqa.
-Basıńa qanday da bolsa bir qıyınshılıq tússe, meni tawıp al, men pálendey qalada turaman,-dedi kók qus.
Kúnlerden kún ótkende jigittiń atası da, hayal-balası da óldi. Maldan, baxıttan ayrıldı. Sonlıqtan ol bayaǵı kók qustı izlep jolǵa rawana boldı.
Bir neshe kún jol júrip bir jerlerge jetkende aldınan bir adam shıǵadı.
-Maldan, baxıttan ayrıldım. Kók qus dostım edi, sonnan kómek sorayın dep baratırman,-deydi jolawshıǵa.
-Olay bolsa, kishkene kók sandıǵı bar, sonı sora. Sonı alsań bay da, baxıtlı da bolasań,-dedi.
-Jaqsı jora,-dep tóte jolǵa tústi. Kók qus izlep kelgen dosın jaqsılap sıylaydı. Alıs jerden harıp-alıp kele qalǵan ekenseń, ne tilegiń bar dostım?-dedi kók qus.
-Mal da, yar da soramayman, tek ǵana kók sandıǵıńdı sorayman.
-Qıymas dostım ediń, saǵan kók sandıǵımdı bereyin, biraq, sandıqtı úyińe barmay ashpa,-dedi.
-Jaqsı,-dep kók sandıqtı qoltıqqa qısıp dostı eline qayttı.
Jolda sandıqta ne bar eken, ashıp kóreyin, dep ashıp edi, ishinen pır etip eki kepter ushıp ketti. Izinen quwıp birewin uslayın degende bir kók jal tarlan bóri kelip kepterdi jeytuǵın boldı. Sonlıqtan ol bórige jalınıp:
-Dostımnan sorap alıp kiyatır edim, kepterimdi jemey ózime qaytıp berińiz,-dedi.
-Kepterińdi jemesem bir jıldan soń ózińdi jeymen,-dedi bóri aybatlanıp turıp.
-Ózimdi jeseń de, dostımnan alǵan kepterimdi jeme,-dedi ol.
-Jaqsı, wádeńde tur,-dep bóri kepterdi berip jónine ketti.
Ol úyine kelip, sandıqtı áste ashtı, eki kepteri eki jaqqa ushıp diywaldıń tesigine qondı. Bir azıraqtan keyin úydiń ishiniń bári altın bolıp ketti. Sol-sol eken sonnan baslap jańaǵı adam bay bola basladı.
Kúnlerden kún ótti, bayaǵı bóriniń kelip jeytuǵın waqı jetti. Bir azıraqtan soń, tars etip atılǵan mıltıqtıń dawısı esitildi. Jańaǵı adam esin jıynap qarasa qasında bayaǵı kók qus otır eken.
-Dostım bola turıp meni nege bunsha qorqıttıń,-dedi kók qusqa.
-Joq qorqıtpadım, doslıq ettim. Seni jeytuǵın kók jal bóri meniń aǵam edi, ol bayaǵıda meniń qanat-quyrıǵımdı julıp ólsin dep elsiz qula dúzge taslap ketip edi. Sen meni tawıp, doslıq ettiń.
-Baǵana mıltıq atqan men edim, onda seni jeytuǵın aǵamdı attım.
-Doslıǵıńa ırzaman. Dos bolsa sonday bolsın,-dedi, ólimnen azat etilgen adam. (Ertek, 415 sóz).
Bayan jobası:

1. 
   Jigit qusqa qanday jaqsılıq isleydi?
   
2. 
   Jigit qustan qanday járdem soraydı?
   
3. 
   Kók jal bóri kepterdi ne ushın jemedi?
   
4. 
   Kók qus bórini ne sebep atadı?
   

Qaraqalpaq folklorı. Kóp tomlıq. 2-Tom. Nókis, “Qaraqlpaqstan” baspası, 1977, “Hákim-Ulıqpan” (Ertek), 254-255-betler.