Diffuziya va passiv transport

Diffuziya

Diffuziya jarayonida moddaning konsentratsiyasi butun maydon boʻylab tenglashgunga qadar modda molekulalari konsentratsiya yuqori qismdan konsentratsiya past boʻlgan qismga oʻtadi. Masalan, kimdir xonaning oʻrtasida tozalovchi ammiak idishini ochayotgani haqida bir oʻylab koʻring. Ammiak molekulalari dastlab shishani ochgan odam turgan joyda toʻplangan boʻladi, xonaning chekkasida ammiak molekulalari kam yoki umuman boʻlmaydi. Asta-sekinlik bilan ammiak molekulalari tarqala boshlaydi, natijada siz xonaning chetida ham ammiak hidini his qila olasiz. Agar idishning ogʻzi yopilsa va xona yopiq holatda boʻlsa, ammiak molekulalari butun xona hajmi boʻyicha teng taqsimlanadi.
Har qanday turdagi molekulalar bilan ham xuddi shunday boʻladi: ular konsentratsiya koʻp joydan konsentratsiya kam joyga koʻchib oʻtadi. Buni tushunish uchun molekulalar yuqori konsentratsiyaga ega boʻlgan joyni (masalan, endigina ammiakli idish ochilgan joy) va kamroq konsentratsiyalangan joyni (xonaning chekka qismlari) tasavvur qiling. Ammiakning konsentratsiyasi yuqori boʻlgan hududdan ammiak molekulalari ammiak molekulalarining konsetratsiya kamroq boʻlgan xonaning chekka qismlariga oʻtadi.
Vaqt oʻtishi bilan molekulalarning konsentratsiyasi tenglashmaguncha (molekulaning ikkala yoʻnalishga ham harakatlanishi teng boʻladigan darajada) molekulalarning natijaviy harakati konsentratsiya koʻp qismdan konsentratsiya kamroq qismga oʻtadi. Ushbu jarayonda hech qanday energiya talab qilinmaydi; aslida konsentratsiya gradiyentining oʻzi potensial (toʻplangan) energiyaning bir shaklidir va bu energiyadan konsentratsiyalarni tenglashtirishda foydalaniladi.

Rasmda plazmatik membranadagi diffuziya hodisasi koʻrsatilgan. Dastlab molekulalarning konsentratsiyasi plazmatik membrananing tashqi tomonida yuqori boʻladi. Plazmatik membrananing ikkala tarafida molekulalar konsentratsiyasi tenglashmagunga qadar molekulalarning tashqaridan ichkariga natijaviy harakati sodir boʻladi.
Manba: OpenStax Biology, asl nusxa Mariana Ruiz Villareal tomonidan oʻzgartirildi.
Molekulalar hujayra sitozoli orqali diffuziya natijasida harakatlanishi mumkin va baʼzi molekulalar plazmatik membrana boʻylab (yuqoridagi rasmda koʻrsatilganidek) tarqalishi ham mumkin. Eritmadagi yoki fazodagi har bir molekula oʻzining konsentratsiya gradiyentiga ega va boshqa molekulalarning konsentratsiya gradiyenti qanday boʻlishidan qatʼi nazar, faqat oʻz gradiyenti boʻyicha tarqaladi. Konsentratsiya gradiyenti qanchalik kuchli boʻlsa (turli xil qismlardagi konsenratsiyadagi farqlarning katta boʻlishi), diffuziyaning shunchalik tez boʻlishini belgilaydi. Shu sababli ham birgina hujayrada turli xil molekulalar uchun diffuziya darajasi va yoʻnalishi bir-biridan farqlanishi mumkin. Misol uchun, hujayraga diffuziya orqali kislorod kirsa, bir vaqtning oʻzida karbonat angidrid oʻz konsentratsiya gradiyentiga koʻra hujayradan chiqib ketadi.