Dielektrikl

Qattiq dielektriklarning elektr teshilishi

Qattiq dielektriklarning teshilishi quyidagi turlarga bo’linadi: makroskopik jihatdan bir jinsli dielektriklarning elektrik teshilishi: bir jinsli bo’lmagan dielektriklarning elektrik teshilishi: issiqlik (elektr- issiqlik)dan teshilish: elektr-kimyoviy teshilish.
Makroskopik jihatdan bir jinsli dielektriklarning elektrik teshilishi juda tez rivojlaqnib o’tishi (10^-7 10^-8 s) bilan harakterlanadi. Bunda qattiq jismdagi ba’zi elektronlar elektron ko’chki hosil qiladi. Bu teshilish o’z tabiati jihatidan sif elektron jarayonga kiradi. Elektronlar elektr maydonda olgan energiyasini o’z harakatlari davomida tarqatadi va kristall panjaraning qayishqoq tebranishini vujudga keltiradi. Muayyan kritik tezlikka erishgan elektronlar yangidan-yangi elektronlarni uzib chiqarib, muvozanat holatini buzadi, ya’ni qattiq jismda elektronlarning urilishi tufayli ionlanish sodir bo’ladi (2.33-rasm).

2.33-rasm. Qattiq dielektriklarning teshilishi

Bir jinsli elektr maydonida joylashtirilgan bir jinsli dielektik uchun elektr

teshilishidagi maydon kuchlanganligi jismning elektr mustahkamligini aniqlaydigan kattalik bo’lib xizmat qiladi. Bunday holat ishqor-galoid birikmali
^monokristallarda va ba’zi polimerlarda kuzatilib, E_t ning bir jinsli (1) va bir jinsli bo’lmagan (2) elektr maydonidagi qiymatlari turlicha bo’ladi.
Bir jinsli bo’lmagan dielektriklarning elektr teshilishi tarkibida gaz bo’shlig’i bo’lgan texnik dielektriklarda kuzatilib, bu jarayon xuddi bir jinsli dielektriklardagidek juda tez sodir bo’ladi. Bir jinsli maydonda joylashtirilgan dielektriklar (shisha, chinni)ning elektr mustahkamligi material qalinligiga bog’liq emas. Lekin, dielektrikning qalinligi orta borishi bilan uning tarkibida o’zgarish bo’lib, gaz bo’shliqlari soni ortishi natijasdida jismning elektr mustahkamligi sezilarli darajada pasayadi. Agar elektrodning yuzasi kichraytirilsa, maydonning ta’sir yuzasi oqibatida undagi nuqsonlar soni ozayib, dielektrikning elektr mustahkamligi ortaboradi. Haroratning ma’lum qiymatgacha E_tqiymati o’zgarmaydi, uning yanada ortishi natijasida E_t qiymatining pasayishi kuzatiladi. Bu, dielektrikda issiqlikdan teshilish jarayoni sodir bo’lishi bilan tushuntiriladi.
G’ovak dielektrilar (,yog’och, qog’oz, g’ovak sopol ) da E_t qiymati havoning elektr mustahkamligiga yaqin bo’ladi. Agar qattiq dielektrikdagi bo’shliqlar to’latilsa (masalan, suyuq dielektrikni shimdirish orqali), jismning elektr mustahkamligi keskin ortadi. Bu jarayon jism tarkibidagi havo va gaz bo’shliqlarining siqib chiqarilishi evaziga sodir bo’ladi.