Didaktik vositalarni turlari

8-variant
1. O'quv qo'llanmalari-bu darsni to'xtatish. O’quv qo’llаnmаlаr fаnni to’liq qаmrаb оlmаsligi, ya’ni аynаn bir qismini (birnеchtа bo’limini) qаmrаb оlishi mumkin. Darslikdan farqli ravishda o'quvdao'quv qo'llanmalarida nafaqaga chiqqan aprobatsiyadan o'tgan, umumiy qabul qilingan bilim va qo'llanmalarni, chunki u yoki bu muammoni hal qilish uchun tegishli fikrlarni kiritish mumkin. O'quv rejaga yangi fan kiritilganda dastlab o'quv qo'llanmalari yaratiladi. Dars odat bo'yicha o'quv qo'llanmalari aprobatsiyalari bazasida yuzga keladi.
Didaktik vositalarni turlari:

- o’rgatuvchi didaktik vositalar – o’quvchilarning bilim darajasi va qiziqishlaridan kelib chiqib yangi bilimlarni o’zlashtirishga yo’naltiradi;

- test didaktik vositalar – egallangan bilim, malaka va ko’nikmalarni tekshirish yoki baholash maqsadlarida qo’llaniladi;

- mashq qildirgichlar - avval o’zlashtirilgan o’quv materialini takrorlash va mustahkamlashga xizmat qiladi;

- o’qituvchi ishtirokidagi virtual o’quv muhitini shakllantiruvchi didaktik vositalar.

Fanlardan yaratiladigan didaktik vositalarga qo’yiladigan talablar:

1. Didaktik vositalar – o’quv materialini taqdim etishning tushunchali, obrazli va harakatli komponentlarining o’zaro bog’liqligiga tayangan holda qurilishi.

2. Didaktik vositalar o’quv materialini yuqori tartibli tuzilma ko’rinishida ta’minlashi. Fanlararo mantiqiy o’zaro bog’liqlikning hisobga olinishi.

3. Didaktik vositalarda ta’lim oluvchiga o’quv materialini bosqichma-bosqich o’zlashtirganligini turli xildagi nazoratlarni amalga oshirish asosida aniqlash imkoniyatlarining yaratilishi

2.Testlarni bir qancha turlari mavjud: eslash va to‘ldirish uchun testlar; tanlov testlari. Tanlov testlari o‘z navbatida alternativ, ko‘p tanlovli va kesishuvchi tanlovli testlarga bo‘linadi.Muqobil test - bu o‘quvchi ikkita “ha yoki yo‘q” javoblarini tanlash kerak bo‘lgan vazifalar.Kesishuvchi tanlovli testlar bir qancha vazifalardan iborat bo‘lib, bu vazifalar bajarilgandan so‘ng o‘quvchi olgan natijalar va taxmin qilingan natijalar o‘rtasida muvofiqni tekshiradi.Ko‘p tanlov testlari vazifa va javoblar to‘plamidan (javoblardan biri to‘g‘ri) iborat. O‘quvchi ushbu to‘plamdan uning fikriga to‘g‘ri hisoblangan javobini tanlash kerak.Hozirgi vaqtda bir necha xil ARM “Test” lari mavjud. Ularning har biri o‘zining afzallik va kamchiliklariga ega. Ammo kompyuterda test olish ko‘p jihatdan o‘qituvchi va o‘quvchi ishida yengillik yaratadi.Test yechish nihoyatda keng qo'llanilishi sababli alohida metod sifatida qaraladigan bo'ldi. Mavzuni o'rganishda testlardan foy­dalanish, ayniqsa, guruhda test o'tkazilgach, uning javoblarini mu­hokama qilish alohida ahamiyatga ega.Testlar — bu qisqa, standartlashtirilgan yoki standartlashtiril- magan sinov, mashq bo'lib, qisqa vaqt davomida o'qituvchiga tala­balarning o'quv jarayoni davomida egallagan bilimlari darajasini baholashga yordam beruvchi metoddir.Testni qo'llashning nihoyatda keng qamrovligidan unga turli jihatdan yondashib berilgan ta’riflar ham xilma-xil.

3. Zamonaviy informatika xonasida o’quv-tarbiya ishlarining tashkil etish. Zamonaviy informatika xonasida Intranet asosida o’quv-tarbiya ishlarining tashkil etish.

O’quvchilarga kasbga yo’naltirishni o’rgatish mazmuni va unga zamonaviy ta’lim texnologiyalarini qo’llash.

Rivojlangan horijiy mamlakatlar ta’lim tizimida muvaffaqiyatli qo’llanilib kelinayotgan pedagogik texnologiya tamoyillaridan og’ishmagan holda, majmua nazariyasining barcha qonuniyatlaridan kelib chiquvchi va Respublikamizdagi ijtimoiy-pedagogik sharoitni hisobga olib, hududdagi professor-o’qituvchilar va pedagoglarning ma’rifiy mentalitetidan kelib chiqqan holda, Respublikamiz pedagoglar jamoachiligiga tushunarli bo’lgan pedagog texnologiyaning zamonaviy o’zbek milliy modeli yaratildi. Navbatdagi vazifa, pedagogik texnologiyaning milliy modelini ta’lim-tarbiya jarayoniga tatbiq etish yo’lida o’quv fanlarning barcha turdagi mashg’ulotlari loyihalarini tuzish. Loyihalash asosida o’qitish nazariy jihatdan to’la asoslangan bo’lib, bugungi kunda uni ta’lim jarayoniga tatbiq etish dolzarb masaladir.11

Sohalarga yo’naltirib o’qitishda o’qitishning innovatsion shakl, metod va vositalaridan foydalanish keng qamrovli ravishda foydalaniladi. Pedagogik innovatsiya – bu pedagogik yangiliklar, ularni baholash va pedagogik jamoa tomonidan o’zlashtirish va uni amaliyotda qo’llash to’g’risidagi ta’limot bo’lib uchta: pedagogik-neologiya, aksiologiya, praksologiya yo’nalishlariga ega.
4. Rejalashtirish o’rta makablarda o’rganiladigan barcha predmetlarni shu bilan birga chet tili o’rgatishni ham muvaffaqiyatli amalgam oshirish garovidir. Rejaning qaysi tipi bo’lmasin (hoh dars rejasi,hoh tematik, calendar yoki yakuniy) u o’quv materialini barcha psixologik va metodik qonuniyatlar, printsiplar asosida ma’lum bir davrga bo’lib o’rganishni taqazo etadi va tegishli ko’nikma va malakalarni o’stirishni nazarda tutadi.

Rejalashtirishda quyidagilarga e’tibor qaratmoq kerak:

a) chet tili o’qitishning boshlang’ich bosqichida (4-sinf) chet tili darsini tashkil qilishni rejalashtirish;

b) sinfdagi o’quvchilarning bilim darajalarini hisobga olgan holda darsni rejalashtirish;

c) darsni rejalashtirish o’quv yili boshlanishidan oldin bajarilishi ker;

d) o’qituvchi darslikni va undagi til materialini yaxshi bilishi va taxlil qila olishi lozim;

e) o’qitishning shart-sharoitlarini, psixiologik qonuniyatlarini, nutq ko’nikmalarini hosil qilish bosqichlaridan yaxshi xabardor bo’lishi;

f)zamonaviy chet tili darsiga qo’yilgan asosiy talablarni bilish.

Tematik rejalashtirish

Chet tili o’qitishda 2 xil rejalashtirish farqlanadi:

1.Tematik rejalashtirish

2. Kundalik dars rejalashtirish.

Darsni rejalashtirishning asosiy maqsadi chet tili o’qitish maqsadi, vazifalari, til materialining hajmi, dars jarayoniga kiritish ketme-ketligi va shunga mos ravishda nutqiy ko’nikma malakalar hosil qilishdan iborat. Rejalashtirish yuzaga kelishi mumkin bo’lgan qiyinchiliklar oldindan aniqlanadi va uni bartaraf qilish yo’llari va tegishli mashqlar tuziladi. Rejalashtirish bir necha bir-biriga bog’liq bo’lgan bosqichlarni o’z ichiga oladi. Shunga ko’ra yillik reja, tematik reja va oddiy bir dars rejasini farqlash mumkin. Yillik reja darslik mualliflari tomonidan tuziladi. U o’z navbatida yarim yillik va chorak rejalariga bo’linadi. Unda o’rganiladigan mavzular aniqlashtiriladi. Har bir mavzuni o’rgatishga ajratilgan dars soatlari bilimlar ko’lami, nutq shakllarining o’sish darajasi, o’tkaziladigan nazorat turlari vaqti hisobga olinadi. Shuni ta’kidlash kerakki har qanday yillik reja yaxshi tayyorgarlik asosida tuzilmog’i lozim. Agar biron bir sababga ko’ra rejaga o’zgartirishlar kiritiladigan bo’lsa ular yarim yillik va choraklik rejalarida o’z aksini topishi kerak. Chet tili o’qituvchilari shahar yoki tuman metod birlashmalari tomonidan tavsiya etilgan rejalar asosida ish olib borishadi. Tematik reja (unit plan) metod birlashma tomonidan tuzilsada u o’qituvchining tashabbuskorligini cheklab qo’ymasligi kerak. Chet tili o’qitish jarayoni ijodiy jarayon hissoblanib, o;qituvchi zarur hollarda unga o;zgartirishlar kiritishi mumkin. Tematik rejalashtirishning asosiy vazifasi bu ma’lum mavzuni o’rganish natijasida erishiladigan yakuniy maqsadni aniqlashdir. Tematik reja asosida o’qituvchi har bir darsga aloxida kundalik reja tuzadi.

5. Dars kuzatish va tahlil qilish orqali o’quvchilarning umumiy tayyorgarligi, bilim olishdagi faoliyati, o’quv faniga bo’lgan qiziqishi, diqqat bilan ishlashi, matn, xarita, jadval, asboblar bilan mustaqil ishlay bilishi, o’qituvchiga bo’lgan munosabati aniqlanadi. Shu bilan birga o’qituvchining faoliyati ham tahlil qilinadi. Chunonchi, o’qituvchining o’quv dasturi materiallarini bilish darajasi, yangi mavzuni tushuntirish jarayonida asosiy fikrni ajratib olishi, ilmiylik va soddalik, ko’rgazmalilik tamoyillariga rioya qilishi, dars maqsadini to’gri qo’yishi, dars jarayonini to’gri rejalashtirishi, darsda hamkorlikka erisha olishi, bilim va ko’nikmalarni o’zlashtirishni nazorat etishi, o’quvchilar bilan yakka va jamoada ishlashni tashkil eta bilishi, dars mobaynida vaqtdan unumli foydalanishi va pedagogik muomala madaniyatini egallaganlik darajasi kabi jihatlar inobatga olinadi.


O’qituvchining darsini bir necha marta kuzatish va tahlil qilish, uning pedagogik mahorati, ish tizimi, o’quvchilarining o’zlashtirishi, bilim darajasi kabi sohaviy va kasbiy layoqati yuzasidan xulosa chiqarish imkonini beradi.