Design interior of medieval mosques in uzbekistan

2-расм. Деггарон масжиди. Бухоро. Хазора қишлоғи. а) масжиднинг ташқи кўриниши; б, в) масжиднинг ички кўриниши

Масжиднинг илк қурилишдаги кўриниши бир мунча таъмирталаб ҳолатга келганлиги сабабли, бир неча бор қайта таъмирланган. XX аср бошларида шарқий ва жанубий томонларига устунли айвон қўшилган.

IX-X асрларда Туронда наққошлик санъати жадал ривожланди. Меъморчиликда ғишт қадаб нақш солиш юксак даражада тараққий этди. Биноларнинг ички томонларига ганч, ёгоч ўймакорлигини қўллаш юксак ривож топди [5].
Илк ўрта аср меъморларининг олдида бинонинг ҳам ташқи ҳам ички муҳитини биргаликда ўйлаб лойиҳалаштириш асосий вазифа бўлган. Ички ғиштлар теримини ҳам шунинг учун шакллар ҳосил қилиб, равон теришга ҳаракат қилишган. Бунда қурилиш ашёлари нафақат конструктив, балки безак вазифасини ҳам бажарган.
Чорсутун масжиди ички муҳити ҳам аввалги икки масжидга ўхшаб кетади. Марказий гумбазни тутиб турувчи тўрт устун ўқсимон равоқлар билан боғланган. Моҳ масжиди ҳам шундай усулда ёпилган эди [6]. Ички муҳитни конструктив элементларни бироз безаш орқали бойитилган. Ғишт махсус усулда терилгандан кейин уларни устини бошқа ашё билан қоплашмаган.
Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, бу масжидларнинг интерьер безаклари ўрта асрлардаги илк безаклаштириш жараёнлари мисолидир. Бунда лойдан ясалган ғиштлардан фойдаланиб ўзига ҳос ички архитектуравий муҳит ҳосил қилинган. Ранглар ҳам монохром тарзда ғиштнинг табиий рангидан фойдаланиб чиқарилган. Ҳозирги вақтдаги безатишда ишлатилган сиркор қопламалар, рангли ашёлар қўлланилиши, кейинчалик XVI аср ва ундан кейинги даврларда амалга оширилган.


3-расм. Чорсутун. Термиз. Д.А.Назилов реконструкцияси.


Адабиётлар:

1. Ш.Музаффар., Ш.Шеримбетов. Марказий Осиё масжидлари: анъанавий меъморчилик, замонавий тенденциялар ва қиёсий таҳлил. - 2021.

2. 
   Д.А.Назилов. Марказий Осиё меъморчилигида интерьер. - Т. 2005. 31 б.
   
3. 
   Х.Ш.Пўлатов. “Ўзбекистон архитектура ёдгорликлари”. - Т. 2013.
   
4. 
   М.С. Булатов. “Геометрическая гармонизация в архитектуре Средней Азии IX-XV вв. -М. 1988. 288 б.
   
5. 
   К.Ғуломов. Амалий санъат. - Т. 2007. 51 б.
   
6. 
   Ю.С.Яралова, В.В.Веймарна, В.Л.Лаврова, А.М.Прибиткова, М.А.Усейнова, О.Х.Халпахчъяна тахрири остидаги “Архитектура стран средиземноморья, Африки и Азии VI – XIX вв”. - М. 1969. 210 б.