Deshifrovka tushunchasi

Eron epigrafik yodgorliklari
Yevropalik mixxatlarni Botto va Leyyard qazishma ishlarini olib borgan Iroqda emas balki qoshni Eronda korgan edilar. Eronda mixxatlar Iroqdagidek yer ostida emas boshqa katta qoyalarga oyib yozilgan. Qadimgi Eronning poytaxti Persepolda fors podsholari saroylariga yaqin yerda katta toshdan qurilgan baland ayvonli amfiteatr bor. Uning uzunligi 500, eniga 200 metrdan oshiqroq katta zinalar ayvonlar boylab yollar, marmar plitalar, uning ramkalari,vayronadagi baland qator ustunlar, nihoyat katta sherlarning ustunlari sayyohlarni lol qoldiradi. Bu yerda bolgan italyan savdogari va sayyohi Petro della Valle juda qiziqish bilan kuzatgan. U bu yerdagi galati yozuvlardan tirishqoqlik bilan nusxa kochirgan, ustunlardagi naqsh va yozuvlardan nusxa olgan. Bu voqea 1621 yili sodir bolgan. Yevropaga 5 ta belgini malum qilganligi uchun Petro de Valledan xursand bolishimiz lozim.Bundan keyin Eronda juda kop sayyohlar, savdogarlar va olimlar bolgan. Bu yozuvlarni deshifirovka qilish uchun hech qanday asos yoq edi.1765 yili Daniyalik olim Karsten Nibur Persepol vayronalariga sayohat qiladi. U bir necha hafta bu yerda boladi. Nomalum yozuvlardan belgima-belgi nusxa kochirgan. Issiqda ishlash qiyin bolishiga qaramay, sabr-matonat bilan ishlaydi. U erta tongdan qorongu tushguncha, havfli sharoitda bolishiga qaramay tinmasdan ishlagan.Lekin u birorta ham belgini, birorta ham sozni oqiy olmagan. Lekin belgilarni bir-biridan farqlanishini osongina aniglab olgan. Nibur oz ishi davomida belgilarning bir guruhi vaqti-vaqti bilan takrorlanishini va bu yozuvlarning uch xil yozuv va tilda yozilganini payqab qoladi.Bu yozuvda yuqoridagi yozuv past qatordagi yozuvlardan farq qilgan. Yuqori qatordagi yozuvlarda belgilar soni quyidagi qatordagi yozuvlarning sonlaridan kop bolgan.Nibur yozuvlarni solishtirar ekan yuqoridan pastga qarab yozuvlarning murakkablashib borayotganini sezadi. Bundan yozuvlarning uch xil ekanligini payqash qiyin emas edi. Yuqoridagi yozuvda 42 ta belgi , ikkinchida 111 ta , uchinchi qatorda bir necha yuz belgidan iborat edi. Persepol yozuvlaridan toliq nusxa olish Niburga nasib etmadi. Hamrohlari issiq va kasallikdan birin ketin olib ketgach, u ham shoshib Eronni tark etadi.Oradan bir necha yil otgach Nibur Persepoldan olib kelgan barcha ishlarini nashr qilgan. Shundan keyin bularning oddiy bir naqsh ekanligi haqidagi rivoyat chippakka chiqadi.Keyin 20 yil davomida Nibur olib kelgan malumotlar ustida bir qancha olimlar ishlaganlar.