Deshifrovka tushunchasi

Behistun qoyatosh yozuvlari
Yaqin Sharq mamlakatlarini kezib yurganda Rоulinson Kermonshohdan Bog’dodga ketish yo’lida joylashgan bir necha ming metr baland bo’lgan qoyaga duch keladi va bu uni lol qoldiradi. Bu o’sha mashhur Behustun qoyasi edi. Qoyaga yaqin kelgash u qoyaga yozilgan yozuvlarga ko’zi tushadi. Ular minglab edi. Qancha muhim tarixga ega ekan bu qoya, axir bekorga u mamlakatning markazida savdo va harbiy ishlar olib boriladigan hududga bitilmagan. deb oylaydi ozicha u.Ish faoliyati yuzasidan Roulinson qoliga koplab maxfiy hujjatlar tushardi va har doim u ularni kalitini topardi. Roulinson qoyadagi bitikni korgach ertami- kechmi uni albatta oqishga qaror qildi.Raulinson bu davrda qadimgi Eron yozuviga bolgan qiziqish haqida yaxshi bilardi. Olimlarning ortasidagi har bir bitikni oqish va uni tadbiq etishda ozaro kurashlari haqida xabardor edi. Roulinson agarda bu bitikni deshifrovka qilsa mashhur va taniqli hammani etiboriga aylanishini tushunardi. Buning uchun esa u birinchi orinda Behustun yozuvlaridan nusxani qolga kiritishi kerak edi. Oshandan buyon Behustun yozuvlarini oqish fikri uni tark etmadi. U bosh bolishi bilanoq qoya yoniga kelib bitikni zehn bilan kuzatardi. Bir kuni u qoyaning pastki qismida yolni koradi va u yerga chiqishga qaror qiladi. U yolakka chiqib olgach uni kengligini va deyarli yozuvning oxirigacha davom etganligini koradi. Yozuv esa ancha katta - eniga 20 metr va boyiga 7 metrni tashkil qilardi.Izma-iz yurib Roulinson qoyadagi barcha belgilarni kochirib olishga harakat qiladi, oylar otadi, uning yondaftarchasi tola boshlaydi. Grotоfend, Byurnf va Lassen ishlaridan xabardor bo’lgan Roulinsonga yozuvlar huddi Persopoldagi singari uch sistemada yozilganligini aniqlash qiyin bo’lmadi.Bu yozuv 420 qatorli belgi yozuvdan iborat. Va Roulinson o’zini uni yolg’z sohibi deb hisoblardi. Lekin Roulinson adashgan edi. Chunki u oz ishlarini tugatishidan tort yil oldini V.Dittel Behustunga tashrif buyurgan edi. Ammo Dittel bu yerda uzoq qololmaydi. Dittel qoyani baholab shunday deydi: qadimgi Eronning birinchi darajali yodgorliklari qatorida turuvchi qoya.Yillar otardi, fors armiyasidan boshagan Roulinson xizmat safarini Iroqda davom ettiradi va Behustun yozuvlarini organishga uning deyarli vaqti bolmaydi. Qoyadan nusxa olish tobora qiyinlashib boradi. Ayrim yozuvlardan nusxa olishni umumna iloji yoq edi. Chunki ular juda baland edi. U yozuvni har xil usullarda kochirishga harakat qiladi xatto qoyaga narvon olib chiqadi lekin narvonni har gal siljitib bitikdan nusxa olish qiyinilashib borardi. Behustun yozuvlaridan nusxa olish baxti Qurdistonlik bir bolaga nasib etadi.