Denov tadbirkorlik va pedagogika

 
 

---

248 
17
Дастлабки менежмент намоёндалари?
Амир Темур (1336-1405)
 
 
19
Менежмент назарияси ва амалиѐтига турлича қарашлар
мавжуд:

Классик менежмент ѐндашуви

Инсоний муносабатлар ѐндашуви

Миқдорий, тизимли ѐки замонавий менежмент
Универсал қабул қилинган менежмент 
назарияси?
 

---

249 
20
Классик менежмент
Илмий 
менежмент
(Scientific management)
Фредерик Тэйлор
Маъмурий 
(Административ) 
менежмент
(Administrative management)
Хенри Файол
Бюрократик
Менежмент
(Bureaucratic management)
Макс Вебер
Классик менежмент
(Classical management)
Инсонлар о
қ
ил
 
 
21
Илмий менежмент асослари?

Стандартлаш орқали ҳар бир ишга илмий
ѐндашув, таваккалчиликка чек қўйиш.

Ишчиларни қобилятига қараб иш бериш.

Ишчиларни
ўқитиш
ва
ишга
илмий
ѐндашишга моддий рағбатлантириш.

Иш
вақтларини
камайтириш
ва
танаффусларни кўпайтириш.
Frederick Taylor (1856–1915)
 

---

250 
8
Маъмурий менежмент асослари?

Башорат
(foresight)
-
келажак иш режасини
тузиш.

Ташкилотчилик
(organization)
-
режани
бажариш учун ресурсларни сафарбар қилиш
(мобилизовать).

Буйруқ
(command) -
етакчилик қилиш, танлаш
ва режа бўйича иш бажарилишини таъминлаш.

Йўналтириш
(coordination)
– Турли кучларни
бирлаштириш,
маълумот
алмашувини
таъминлаш ва муаммони ечиш.

Назорат
(control)
–
ишни
режага
мувофиқ
кетишини таъминлаш ва жоиз бўлса тўғирлаш.
Henry Fayol
1841-1925
 
23
Бюрократик менежмент асослари?
Қаттиққўллик
Хизматга мувофиқ 
рағбатлаш
Расмий мансаб иерархияси
Ёзилган қоидалар ва 
стандартлашган тартиблар
Ишни аниқ тақсимоти
Max Weber 1864-1920
 

---

251 
33
Шахс ва жамоа
Chris Argyris (1923)
Илмий менежмент 
– иш вазифаларини аниқ тақсимоти 
– инсонни ўсиш даражасини пасайтиради.
Бюрократик менежмент 
– пассив ва тобеъ ишчилар.
Админстратив менежмент 
– психологик тушкунликка 
олиб келади чунки инсонлар мақсадларини ўзлари 
белгилашлари керак.
 
34
Миқдорий ѐндашув?
Қарор беришда, иқтисодий самарадорликка
эришишда, ва миқдорий муаммоларни хал
этишда математик моделлар ва компютер
технологияларидан фойдаланиш.
 
 

---

252 
35
Вазиятли ёндашув?
Бюрократик 
тизим яхши 
ишлайди 
Мослашувчан 
тизим яхши 
ишлайди
Барқарор, оддий
Фзгарувчан, мураккаб
 
 
 
Менежментнинг америкача моделини
Ҳ
озирги ва
қ
тда А
Қ
Шда
бош
қ
арувга ишчиларни жалб
қ
илишнинг тўртта асосий шакллари
кенг тар
қ
алган:
1.Ишчиларни цех даражасига
ме
ҳ
нат ва ма
ҳ
сулот сифатини
бош
қ
аришда иштирок этиши.
2.Ишчилар ва бош
қ
арувчиларнинг
ишчи кенгашлари (
қ
ўшма
қ
ўмиталари)ни ташкил
қ
илиниши.
3.Фойдада иштирок этиш
тизимларини ишлаб чи
қ
илиши.
4.Ишчилар вакилларини
корпорациялар директорлар
кенгашларига жалб
қ
илиниши.
 
 
 

---

253 
Менежментнинг япон модели
 
 
 
 
 
 

---

254 
МОЛИЯВИЙ МЕНЕЖМЕНТ – БУ
МОЛИЯЛАРНИ БОШ
Қ
АРИШНИНГ
БАР
Қ
АРОРЛИГИ
, 
ИШОНЧЛИЛИГИ
ВА САМАРАДОРЛИГИНИ
ТАЪМИНЛАШНИНГ МАЖМУАВИЙ
ТИЗИМИДИР. У ЎЗ ИЧИГА 
МОЛИЯВИЙ КЎРСАТКИЧЛАРНИ
МЕНЕЖМЕНТГА ИЛМИЙ
ЁНДАШУВЛАР ВА ТАМОЙИЛЛАР
, 
ДАРОМАДЛАР ВА ХАРАЖАТЛАР
БАЛАНСИ
, 
РЕСУРСЛАРДАН
ФОЙДАЛА
-
НИШНИНГ
САМАРАДОРЛИГИ
КЎРСАТКИЧЛАРИ
, 
ИШЛАР ВА
ТОВАРЛАР РЕНТАБЕЛЛИГИГА
РИОЯ
Қ
ИЛИШ БИЛАН
ШАКЛЛАНТИРИШ ВА
РЕЖАЛАШТИРИШНИ ОЛАДИ
ИННОВАЦИОН МЕНЕЖМЕНТ – БУ
МУЛК ЭГАСИ ТОМОНИДАН
ИННОВАЦИЯЛАРНИНГ БАРЧА
ТУРЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШГА
КИРИТИЛАДИГАН
ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ
БОШ
Қ
АРИШНИНГ МАЖМУАВИЙ
УСУЛИ. У ЎЗ ИЧИГА ТАШКИЛИЙ
ТУЗИЛМАЛАРНИ
Қ
УРИШ
, 
ИННОВАЦИЯЛАРНИНГ
ЙЎНАЛИШЛАРИНИ ТАНЛАШ
, 
ИННОВАЦИЯЛАР
, 
ХОДИМЛАРНИ
БОШ
Қ
АРИШНИНГ
Ҳ
АР ХИЛ 
ЖИ
Ҳ
АТЛАРИНИ
МУВОФИ
Қ
ЛАШТИРИШНИ ОЛАДИ
.
САВДО МЕНЕЖМЕНТИ – САВДО
КОРХОНАСИ ФАОЛИЯТИНИНГ
БАРЧА АСОСИЙ ЖИ
Ҳ
АТЛАРИНИ
БОШ
Қ
АРИШ ЖАРАЁНИДАН ИБОРАТ
БЎЛАДИ. У АНИ
Қ
САВДО
КОРХОНАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ БЎЙИЧА
РАЦИОНАЛРО
Қ
БОШ
Қ
АРУВ
Қ
АРОРЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ
, 
УНИНГ ФАОЛИЯТИ
Ҳ
АР ХИЛ 
ЙЎНАЛИШЛАРИНИ
МУВОФИ
Қ
ЛАШТИРИШ ВА БУ
ФАОЛИЯТНИНГ ЯКУНИЙ
НАТИЖАЛАРИ Ю
Қ
ОРИ
САМАРАДОРЛИГИНИ
ТАЪМИНЛАШГА
Қ
АРАТИЛГАН
 
 
7
Менежмент фани қуйидагиларни ўрганади
Бошқариш 
тамойиллари ва 
усуллари
Менежер ва унинг 
фазилатлари
Ишлаб чиқаришни 
бошқариш
Бошқарув назарияси
ва амалиёти
Бошқарув объекти 
ва субъекти
Бошқариш 
маданияти
Бошқариш 
функциялари
 

---

255 
11
Бир хил шаклдаги менежмент турлари
.
Амалий менежмент
Стратегик менежмент
Инновацион менежмент
Кадрлар менежменти
Умумий менежмент
(макроиқтисод)
Маркетинг менежменти
Корпоратив менежмент
Молия менежменти
Технологик менежмент
Ишлаб чиқариш 
Маркетинги (микро)
 
 
 
*
Бош
қ
арув иккита
объектнинг
ма
қ
садига
қ
аратилган ўзаро
ҳ
амкорлигидан
иборат бўлиб, бунда 
улардан бири
бош
қ
арув субъекти
ўрнида, бош
қ
аси эса
бош
қ
арув объекти
ўрнида бўлади. Бу
ўзаро
ҳ
амкорлик учун
қ
уйидагилар хосдир:
*
• Бош
қ
арув субъекти
бош
қ
арув объектига
таъсир кўрсатиш
импульслари (бош
қ
арув
буйру
қ
лари)ни 
жўнатади, улар 
бош
қ
арув объекти
қ
андай фаолият
юритиши
ҳ
а
қ
идаги
ахборотга эга бўлдилар.
*
•Бош
қ
арув объекти
ушбу импульслар
(буйру
қ
лар)ни олади ва
уларга мувофи
қ ҳ
аракат
қ
илади.
 
 
 
 

---

256 
3.МЕНЕЖМЕНТНИНГ ИЛМИЙ ЁНДАШУВЛАРИ ВА 
ТАМОЙИЛЛАРИ
Менежментнинг самарадорлиги 
кўпро
қ
даражада илмий ѐндашувлар 
ва тамойиллардан фойдаланиш 
билан белгаланади. 
Ҳ
озирги ва
қ
тда 
амалиѐтда менежментга нисбатан 
фа
қ
ат баъзи бир илмий ѐндашувлар 
ва тамойиллар 
қ
ўлланилади., бу уни 
тушунишни “торлиги” билан 
изо
ҳ
ланади
 
Бош
қ
арув усуллари –
бу 
қ
ўйилган ма
қ
садларга эришиш учун бош
қ
арувчи тизимча 
– бош
қ
арув субъектини бош
қ
арилувчи тизимча – бош
қ
арув объекти (ходим, 
жамоа, бош
қ
арувнинг ижтимоий–и
қ
тисодий объекти)га таъсир кўрсатиш 
усулларидир. Бош
қ
арув усуллари ва бош
қ
арув жараѐни усуллари
ажратиладилар. Бош
қ
арув усуллари бош
қ
арув объектига таъсир кўрсатишнинг 
якунланган жараѐнини таърифлайдилар. Бош
қ
арув жараѐни усуллари билан 
фа
қ
ат айрим ишлар бажарилади.
 
 
 

---

257 
Бош
қ
арувнинг и
қ
тисодий усуллари бош
қ
арув
объектининг и
қ
тисодий 
қ
онунлар талабларидан онгли 
равишда фойдаланишга асосланган и
қ
тисодий 
манфаатларига таъсир кўрсатиш усулларининг 
мажмуасидан иборат бўладилар
.
-
Республика, вилоят, туман идоралари томонидан 
фойдаланиладиган усуллар.
-
Ташкилотлар (корхоналар) томонидан 
фойдаланиладиган усуллар .
 
 
 
3. Меҳнатни инновацион 
бошқариш ҳусусиятлари
1. Меҳнатни бошқаришнинг ижтимоий характери.
2. Меҳнатни бошқариш турлари
4. Меҳнатни 
бошқаришнинг 
инновацион турига ўтиш 
шартлари
 
 
 

---

258 
Бошқаришга турли ёндошувларнинг асослари
(Д.Макгрегор)
―Х‖ назарияси
―Y‖ назарияси
Инсон азалдан мехнатни 
ѐқтирмайди ва ундан бош тортади
Иш инсон учун ўйин сингари 
табиий
Инсон мехнатни ѐқтирмас экан уни 
мажбурлаш назорат қилиш, жазо 
билан қўрқитиш керак – мақсад –
ташкилот мақсадига эришиш учун 
уни ишлашга мажбурлаш
Ташқи назорат – ташкилот 
мақсадига эришиш учун ягона 
восита эмас. Инсон ўзи содиқ 
мақсадларга хизмат қилган холда 
ўзини бошқариш ва назорат этишга 
қодир; содиқлик мақсадга эришиш 
билан боғлиқ мукофотнинг 
натижаси сифатида юзага келади. 
Унинг масулятдан қочиши, одатда, 
собиқ рахбарият сабабли рўй 
берган ѐмон бошқарув 
натижасидир. 
 
―Х‖ назарияси
―Y‖ назарияси
Инсон азалдан мехнатни ѐқтирмайди ва 
ундан бош тортади
Иш инсон учун ўйин сингари табиий
Оддий инсон хам рахбар истаган 
нарсани хуш кўради: масулиятдан 
қочади, шухратпараслиги кам, у 
хавфсизликка мухтож
Оддий инсон ноѐб кашфиѐтлар қилиш 
сохиби, аммо бу қобилятлар хозирги 
зомонда кам фойдаланилади ва 
натижада инсоннинг тажубланиши ва 
ташкилотга қарши бўлишига олиб 
келади.